लाला लजपत राय यांचा जन्म 28 जानेवारी 1865 रोजी (Lala Lajpat Rai Jayanti 2023) झाला. हे भारताचे प्रमुख स्वातंत्र्यसैनिक (freedom fighter) होते. त्यांना 'पंजाब केसरी' (Punjab Kesari) असेही म्हणतात. त्यांनी पंजाब नॅशनल बँक आणि लक्ष्मी इन्शुरन्स कंपनीची स्थापना (Valuable contribution to country work) केली. ते लाल-बाल-पाल या भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमधील गरम दलाच्या तीन प्रमुख नेत्यांपैकी एक होते. 1928 मध्ये, त्यांनी सायमन कमिशनच्या विरोधात निदर्शनात भाग घेतला, त्या दरम्यान लाठीचार्जमध्ये ते गंभीर जखमी झाले आणि शेवटी, 17 नोव्हेंबर 1928 रोजी त्यांचे दुखद निधन झाले.
लोकांची सेवा करणारे लालाजी : लाला लजपत राय यांचा जन्म पंजाबच्या मोगा जिल्ह्यात २८ जानेवारी १८६५ रोजी अग्रवाल कुटुंबात झाला. ते भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या गरम दलाचे प्रमुख नेते होते. बाळ गंगाधर टिळक आणि बिपिनचंद्र पाल यांच्यासोबतची ही त्रिमूर्ती लाल-बाल-पाल म्हणून ओळखली जात होती. या तीन नेत्यांनी प्रथम भारतात संपूर्ण स्वातंत्र्याची मागणी केली, नंतर संपूर्ण देश त्यांच्यात सामील झाला. स्वामी दयानंद सरस्वती यांच्यासोबत त्यांनी 'आर्य समाजाला' पंजाबमध्ये लोकप्रिय केले. लाला हंसराज आणि कल्याण चंद्र दीक्षित यांच्यासोबत, दयानंद यांनी अँग्लो-वेदिक शाळांचा प्रसार केला, ज्यांना आता डीएव्ही शाळा आणि महाविद्यालये म्हणून ओळखले जाते. लालाजींनी दुष्काळातही अनेक ठिकाणी छावण्या उभारून लोकांची सेवा केली होती.
लाठीचार्जमध्ये ते गंभीर जखमी : 30 ऑक्टोबर 1928 रोजी लाहोरमध्ये सायमन कमिशनच्या विरोधात आयोजित केलेल्या मोठ्या निदर्शनात त्यांनी भाग घेतला, त्या दरम्यान लाठीचार्जमध्ये ते गंभीर जखमी झाले. त्यावेळी ते म्हणाले होते, 'माझ्या अंगावर पडलेली प्रत्येक काठी ब्रिटिश सरकारच्या शवपेटीतील खिळ्याचे काम करेल.' आणि तेच झालं; लालाजींच्या बलिदानानंतर 20 वर्षातच ब्रिटीश साम्राज्याचा सूर्य मावळला. लाठीचार्जमध्ये झालेल्या या जखमांमुळे 17 नोव्हेंबर 1928 रोजी त्यांचे निधन झाले.
लालाजींच्या मृत्यूचा बदला :लालाजींच्या मृत्यूने संपूर्ण राष्ट्र संतप्त झाले आणि चंद्रशेखर आझाद, भगतसिंग, राजगुरू, सुखदेव आणि इतर क्रांतिकारकांनी लालाजींवर केलेल्या खुनी लाठीचार्जचा बदला घेण्याचे ठरविले. आपले व्रत पूर्ण केल्यानंतर 17 डिसेंबर 1928 रोजी ब्रिटीश पोलीस अधिकारी सॉंडर्स यांना गोळ्या घालून ठार मारण्यात आले. राजगुरू, सुखदेव आणि भगतसिंग यांना केवळ लालाजींच्या मृत्यूच्या बदल्यात साँडर्सच्या हत्येप्रकरणी फाशीची शिक्षा झाली.
लालाजींचे अमुल्य विचार :भूतकाळाकडे पाहणे व्यर्थ आहे, जोपर्यंत त्या भूतकाळावर अभिमानास्पद भविष्य घडवण्याचे काम केले जात नाही. नेता तो असतो ज्याचे नेतृत्व प्रभावी असते, जो नेहमी आपल्या अनुयायांपेक्षा पुढे असतो, जो धैर्यवान आणि निर्भय असतो. अहिंसा म्हणजे पूर्ण निष्ठा आणि प्रामाणिकपणाने शांततापूर्ण मार्गाने उद्दिष्ट पूर्ण करण्याचा प्रयत्न. पराभव आणि अपयश हे कधी कधी विजयासाठी आवश्यक पावले असतात.
