રાજકોટઃ આજે 3 જુલાઇ એટલે કે આંતરરાષ્ટ્રીય પ્લાસ્ટિક મુકત દિવસ. આજે આધુનિક ભૌતિકવાદના યુગમાં અવનવી શોધના પરિણામે વિશ્વ આખું એક વિશ્વગ્રામ બની ચૂકયું છે. ત્યારે આ ભૌતિકવાદના પરિણામે માનવજીવન સુવિધાજનક સાથે અનેક ભયાવહ પરિમાણો પણ ઉદભવ્યા છે. આજે ઇન્ટરનેટ અને ટેલીવિઝન જેવી આધુનિક અને ઝડપી માહિતીના પ્રચાર અને સંચાર માધ્યમો સાથે ઝડપી પરિવહન અને અનેક આધુનિક સગવડો સાથે પર્યાવરણની સમતુલાને જાળવતા વન સંપદા, હવા, પાણી જેવી કુદરતી સંપદાને નુકસાનકર્તા પરિબળોમાં પણ અનેકગણો વધારો થયો છે.
આવું જ એક વિજ્ઞાનનું આધુનિક સંશાોધન એટલે પ્લાસ્ટિક. પ્લાસ્ટિકની શોધ દ્વારા વર્ષો પહેલાના લાકડું, કાગળ, કાપડ અને ધાતુની જગ્યાએ પ્લાસ્ટિક વપરાશને કારણે માનવજીવનમાં સુવિધા સાથે અનેક મુશ્કેલીઓનું પણ અવતરણ થયું છે. આજે વિશ્વમાં પ્લાસ્ટિકના ઉપકરણો અને સાધનો બનાવવાનો ઉદ્યોગ અનેકગણો વિકસ્યો છે. ત્યારે પ્લાસ્ટિકની અને તેમાંય ખાસ કરીને સીંગલ યુઝ પ્લાસ્ટિકની આડ અસરો વિશે જાણવું પણ માનવજીવન અને પર્યાવરણની સુરક્ષિતતાની દ્રષ્ટિએ અનિવાર્ય છે.
સિંગલ યુઝ પ્લાસ્ટિક એટલે કે માત્ર એક વાર ઉપયોગમાં આવતી પ્લાસ્ટિક બેગ (હેન્ડલ અને હેન્ડલ સિવાયના), પ્લાસ્ટિકની કટલરી, કપ, ચમચી,પ્લેટ તેમજ થર્માકોલની પ્લેટ, નકલી ફૂલ, બેનર, ઝંડાઓ, પીઈટી પ્લાસ્ટિકની પાણીની બોટલ, પ્લાસ્ટિકની સ્ટેશનરી વસ્તુઓ કે જેને વાપર્યા બાદ તેને વેસ્ટ(કચરો) ગણવામાં આવે છે.
સામાન્ય રીતે લાકડું કે અન્ય વસ્તુઓને સળગાવવામાં આવે તો કાર્બન ડોયોકસાઇડ સાથે હાઇડ્રોજન કલોરાઇડ ઉત્પન્ન થાય છે. જયારે પ્લાસ્ટિકને સળગાવવાથી કાર્બન મોનોકસાઇડ, ડાયોકસિન અને ફુયરોન જેવા ઝેરી વાયું સાથે હાઇડ્રોજન સાઇનાઇડ ઉત્પન્ન થાય છે. આમ પ્લાસ્ટિકને સળગાવવાથી અનેક ઝેરી તત્વો વાયુમાં ભળે છે અને શ્વાસોશ્વાસમાં જવાથી આરોગ્યને નુકસાન કરે છે. અન્ય ઘન કચરો સડીને નાશ પામે છે જયારે પ્લાસ્ટિકનું બાયોડિગ્રેડેબલ શકય નથી. સુક્ષ્મજીવો દ્વારા વિઘટન પણ શકય નથી. પ્લાસ્ટિકને કારણે પર્યાવરણને મુળ સ્થિતીમાં લાવી ન શકાય તેવું નુકસાન થાય છે. પ્લાસ્ટિકની થેલીઓ ખાવાથી ગાય તથા અન્ય પશુઓના મોત થાય છે. તે બાબતને ધ્યાને લઇને વડાપ્રધાન નરેન્દ્રમોદીના માર્ગદર્શન હેઠળ વર્ષ 2018માં ભારતની યજમાનીમાં આંતરરાષ્ટ્રીય પર્યાવરણ દિનને “પ્લાસ્ટીક મુક્ત વિશ્વ” થીમ અંતર્ગત ઉજવવામાં આવેલ હતો.
અત્રે ઉલ્લેખનીય છે કે, દર વર્ષે આખા વિશ્વમાં અંદાજે 500 અરબ પ્લાસ્ટિક બેગોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. દર વર્ષે ઓછામાં ઓછા 8 મિલિયન ટન પ્લાસ્ટિક દરિયામાં પહોંચે છે, જે પ્રતિ મિનિટ એક કચરાના ભરાયેલા ટ્રક બરાબર છે. છેલ્લા એક દાયકા દરમિયાન ઉત્પાદિત કરાયેલા પ્લાસ્ટિકની માત્રા, છેલ્લી એક સદી દરમિયાન ઉત્પાદિત કરેલા પ્લાસ્ટિકની માત્રાથી વધુ હતી. આપણા દ્વારા વપરાતા પ્લાસ્ટિકમાંથી 50 ટકા પ્લાસ્ટિક માત્ર એકવાર વપરાય છે. દર મિનિટે અંદાજે 10 લાખ પ્લાસ્ટિકની બોટલો ખરીદવામાં આવે છે. આપણા દ્વારા ઉત્પન કરાયેલા કુલ કચરામાં 10 ટકાથી વધુ યોગદાન પ્લાસ્ટિકનું હોય છે.
વડાપ્રધાન મોદીએ વર્ષ 2022 સુધીમાં ભારતને સીંગલ યુઝ પ્લાસ્ટિક મુકત બનાવવા માટેનો લક્ષ્યાંક નિશ્ચિત કર્યો છે. “સ્વચ્છ ભારત સ્વસ્થ ભારત” અન્વયે સમગ્ર ભારતમાં શરૂ કરાયેલ સ્વચ્છતા અભિયાન અંતર્ગત સીંગલયુઝ પ્લાસ્ટિક પર પ્રતિબંધ સહિત ધન અને પ્રવાહિ કચરાને અલગ અલગ એકઠો કરી તેનો સુવ્યવસ્થીત નિકાલની વ્યવસ્થાને પ્રાધાન્ય અપાયું છે. રાજય સરકાર દ્વારા પણ આ અભિયાન અન્વયે ગ્રામ કક્ષાથી માંડીને શહેરી કક્ષા સુધી ઘરેઘરે ફરીને ઘન અને પ્રવાહી કચરાને અલગ અલગ એકઠો કરી તેના સુવ્યવસ્થિત નિકાલની વ્યવસ્થા ઉભી કરાઇ છે. એટલું જ નહીં પ્લાસ્ટિક સિવાયના કચરાને અલગ તારવી તેમાંથી વર્મિ કંમ્પોસ્ટ ખાતર કરવાના પ્લાન્ટ પણ તૈયાર કરાયા છે.
રાજકોટમાં 100 ટકા ડોર ટુ ડોર કચરાના કલેકશન માટે 18 વોર્ડમાં અંદાજે 280થી વધુ ટીપર વાન દ્વારા કચરાનું કલેકશન કરવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત રૈયાધાર પાસે અને નાકરા વાડી ખાતે ગાર્બેજ ટ્રાન્સફરના આધુનીક પ્લાન્ટ કાર્યરત છે.
અત્રે ઉલ્લેખનીય છે કે, વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા ભારતભરમાં સ્વચ્છતા અભિયાન શરૂ કરેલું છે. જે અનુસંધાને દેશના તમામ નગરો અને શહેરોમાં “સ્વચ્છતા સર્વેક્ષણ -2019” હરીફાઇ યોજવામાં આવેલ. આ હરીફાઇમાં કુલ 5000 માર્કસ સાથે જુદાજુદા વિષયો જેવા કે ગાર્બેજનો નિકાલ, જાહેર શૌચક્રિયા મુકત શહેર, ડોર ટુ ડોર ગાર્બેજ કલેકશન, સીટી ફીડબેક વિગેરે જુદા જુદા વિષય પરના જુદા જુદા માર્કસમાં 5000 માંથી 4000 માર્કસ મેળવી રાજકોટ શહેરે સમગ્ર દેશમાં બીજુ સ્થાન પ્રાપ્ત કરેલ હતું. જે સૌ રાજકોટવાસીઓ માટે ગૌરવની બાબત છે. આમ આજે સમગ્ર રાષ્ટ્ર સ્વચ્છ ભારત મિશન થકી આવનારી પેઢીને સ્વાસ્થ્યપ્રદ પર્યાવરણ આપવા પ્રતિબધ્ધ છે, ત્યારે સૌ નાગરીકોએ સીંગલ યૂઝ પ્લાસ્ટિકનો વપરાશ બંધ કરવો અને તે નાગરિક ધર્મ છે.
