હૈદરાબાદ : મહાલયના પ્રારંભ સાથે વિશ્વભરના બંગાળીઓ દેવી દુર્ગા ધરતી પર પધારે તેની રાહ જોવા લાગે છે. મહાલય એટલે પિતૃ પક્ષનો અંત. આ શુભ દિવસ સાથે જ દેવી પક્ષની શરૂઆત થાય છે, જે હિન્દુ પરંપરા પ્રમાણે પવિત્ર ગણાય છે.
અહીં એ નોંધવું જોઈએ કે રામાયણમાં વાલ્મિકીએ નોંધ્યું છે કે દેવી દુર્ગા કસમયે પૃથ્વી પર આવી ગયા હતા. રાવણ સામે યુદ્ધની જાહેરાત કરતાં પહેલાં શ્રી રામચંદ્રે દેવીના આશીર્વાદ માટે તેમને આહ્વાન કર્યું હતું. તેથી જ આ દિવસને અકલ બોધન એટલે કે દેવી દુર્ગાની સર્વોચ્ચ આરાધના કહેવામાં આવે છે.
આ પવિત્ર દિવસે પશ્ચિમ બંગાળના હિન્દુઓ ગંગા નદીના કિનારે જઈને પિતૃઓને અર્ધ્ય અર્પણ કરે છે. એવું કહેવાય છે કે આ દિવસે પિતૃઓ ભૂખ્યા અને તરસ્યા થાય છે. તેમને ભોજન અને પાણી આપવાથી તેઓ તૃપ્ત થાય છે અને આશીર્વાદ આપે છે. પશ્ચિમ બંગાળમાં મહાલયના દિવસે વહેલી સવારથી માનવ મહેરામણ ઉમટી પડે છે અને નદીમાં ડુબકી મારીને અર્ધ્ય આપે છે.
બીજા કારણસર પણ બંગાલીઓ માટે મહાલયનું મોટું માહાત્મ્ય છે. બીરેન્દ્ર કૃષ્ણા ભદ્ર નામના માણસના ભક્તિમય અવાજમાં તે આવે છે. તેઓ માત્ર નાટકના દિગ્દર્શક જ નથી, પરંતુ રેડિયો બ્રોડકાસ્ટર, અભિનેતા અને ઉદધોષક પણ છે. 1931માં તેની શરૂઆત થઈ હતી. આકાશવાણી પર વિશેષ કાર્યક્રમનું પ્રસારણ કરવામાં આવ્યું હતું. તેનું નામ હતું 'મહિષાસુરમર્દિની', તેમાં શ્રી શ્રી ચંડીમાંથી અડધો કલાકના પાઠ રેડિયો પર રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા. તે પાઠ રજૂ કરીને દંતકથા સ્વરૂપ બની ગયા બીરેન્દ્ર કૃષ્ણા ભદ્ર.
તે રેડિયો કાર્યક્રમમાં ભક્તિ ગીતો હતા, ચિંતનાત્મક નાટ્યાત્મક પ્રસંગો હતા અને શાસ્ત્રીય સંગીત પણ હતી. જાણીતા કલાકારોએ તેની રજૂઆત કરી હતી. છેલ્લા 35 વર્ષોથી રોજ વહેલી સવારે ચાર વાગ્યે જીવંત ઓરક્રેસ્ટા સાથે 'મહિષાસુરમર્દિની' આકાશવાણી પણ રજૂ થાય છે. તેની શરૂઆત થઈ તેના 90 વર્ષ પછી 'મહિષાસુરમર્દિની' કાર્યક્રમ અને ખાસ કરીને બીરેન્દ્ર કૃષ્ણા ભદ્રે રજૂ કરેલો ચંડીપાઠ આજેય બંગાળીઓ માટે યાદગાર બની રહ્યો છે.
રોજ સવારે વહેલા ચાર વાગ્યે ઉઠવાનું, તે પછી ભદ્રના સ્વર્ગીય અવાજમાં ચંડીપાઠ અને તેની સાથે બીજા કલાકારોની પણ રજૂઆત. દ્વિજેન મુખોપાધ્યાય, પ્રતીમા બંદોપાધ્યાય, શ્યામલ મિત્રા, સંધ્યા મુખોપાધ્યાય, આરતી મુખોપાધ્યાય, સુપ્રિતી ઘોષ, પંકજ કુમાર મલિક, ઉત્પલા સેન, તરુણ બંદોપાધ્યાય, કૃષ્ણા દાસગુપ્તા, સુમિત્રા સેન, અશોક ભટ્ટાચાર્ય, શિપ્રા બોઝ, બીમલ ભૂષણ અને ધનંજય ભટ્ટાચાર્ય વગેરેના મધુર અવાજો.
સંગીત રચના તે વખતના પ્રસિદ્ધ બંગાળી સંગીતકાર પંકજ મલિકે કહી હતી, જ્યારે સ્ક્રિપ્ટ બની કુમારની હતી. ભદ્રની ગાયકી અને 'મહિષાસુરમર્દિની' કાર્યક્રમની લોકપ્રિયતાને ધ્યાનમાં રાખીને 1976માં મહાનાયક ઉત્તમ કુમારે પણ તેની રજૂઆત કરી હતી. તેની સંગીત રચના હેમંત મુખરજીએ કરી હતી અને કાર્યક્રમનું નામ હતું 'દુર્ગા દુર્ગતિહારિની'. ઉત્તમ કુમારની લોકપ્રિયતાને ધ્યાનમાં રાખીને બહુ કુશળતાપૂર્વક તેની રજૂઆત કરાઈ હતી. આમ છતાં તે પ્રયાસ નિષ્ફળ ગયો, કેમ કે શ્રોતાઓ બીરેન્દ્ર કૃષ્ણા ભદ્ર સિવાય કોઈને સ્વીકારવા તૈયાર નહોતા.
આ રીતે કાર્યક્રમમાં ફેરફાર કરાયો તેથી આકાશવાણી સામે શ્રોતાઓએ દેખાવ કરીને ભારે વિરોધ કર્યો હતો. તેથી ફરીથી મહાલયમાં બીરેન્દ્ર ભદ્રને જ લેવાયા અને આજે તેમના અવસાન પછીય તેમનો સ્વર જ ચાલે છે. વર્ષોથી મહાલય સાથે 'મહિષાસુરમર્દિની' સાથે ભદ્રનું નામ જોડાઈ ગયું છે. તેમના અવાજ વિના દુર્ગા પૂર્જા અધૂરી ગણાય.
તેઓ જે રીતે ચંડીપાઠ રજૂ કરતા હતા તેના કારણે અદ્વિતિય બની ગયા હતા. તેઓ શ્રી શ્રી ચંડીનું ગાન કરતાં પહેલાં હંમેશા સ્વચ્છ વસ્ત્રો ધારણ કરતા એમ કહેવાય છે.
દર વર્ષે બધી જ બંગાળી ચેનલો આ દિવસે દેવી દુર્ગા વિશે વિશેષ કાર્યક્રમો રજૂ કરે છે. આમ છતાં ભદ્ર, પંકજ મલિક કે બેની કુમારની લોકપ્રિયતાને વટાવી શકાતી નથી. બીરેન્દ્રની 'મહિષાસુરમર્દિની' હવે ડિજિટલ સ્વરૂપમાં ઉપલબ્ધ છે અને બહુ પ્રચલિત બની છે. તેમ છતાં બંગાળીઓ આદતવશ વહેલી સવારે 4 વાગ્યે ઉઠીને અવશ્ય રેડિયો પર દર મહાલયે બીરેન્દ્ર કૃષ્ણા ભદ્રને સાંભળશે.
