વર્તમાન પરિસ્થિતિનું સોનેટ-એક દુઃસ્વપ્નસમાન બિમારી દ્વારા શીખવવામાં આવેલો બોધપાઠ

સમય જાણે બદલાવાનો હોય, તેવું લાગી રહ્યું છે. સમયનું માપન BC (બિફોર ક્રાઇસ્ટ – ઇસુ ખ્રિસ્ત જન્મ્યા, તે પહેલાંનો સમય) અને A.D – એનો ડોમિની (અર્થાત્ - ‘ઇસુ ખ્રિસ્તનો જન્મ થયો, તે વર્ષ!)ના આધારે કરવામાં આવે છે. અત્યારે સમગ્ર વિશ્વ જે પરિસ્થિતિનો સામનો કરી રહ્યું છે, તે જોતાં હવેથી, યુગોનું માપન ‘બિફોર કોરોના’ અને ‘આફ્ટર કોરોના’ તરીકે કરવામાં આવે, તેવું બની શકે છે. દુર્ભાગ્યે, આ વર્ષ આર્થિક, ઔદ્યોગિક અને સામાજિક વિકાસનાં વિવિધ ક્ષેત્રોમાં ઘણાં પરિવર્તનો અને વળાંકોનું સાક્ષી બન્યું છે. વિવિધ ક્ષેત્રોના નિષ્ણાતો આ વર્ષે ‘કોરોના’ તરીકે ઓળખાતા બીજ દ્વારા કેવા પ્રકારનું ફળ પાકશે તેનો ક્યાસ કાઢવા તેમની બુદ્ધિશક્તિને સતેજ કરી રહ્યા છે. તેઓ તેમનાં સંબંધિત ક્ષેત્રોના ભવિષ્ય વિશે આગાહી કરવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, નિષ્ણાતોનું અનુમાન છે કે, દવાઓના ઉત્પાદન તથા ઔષધીય જરૂરિયાતો સંતોષવાની દ્રષ્ટિએ સમગ્ર વિશ્વ ચીન નહીં, બલ્કે ભારત તરફ મીટ માંડી રહ્યું છે. આ વાત કેટલીક ઔદ્યોગિક પ્રોડક્ટ્સના ઉત્પાદન મામલે પણ સાચી ઠરી છે. તેઓ એવું અનુમાન કરી રહ્યા છે કે, આપણે આવનારા સમયમાં વિવિધ ક્ષેત્રોમાં આપણો દેશ એક પાવરહાઉસ તરીકે ઊભરી આવે, તે ઘટનાના સાક્ષી બનવા તરફ આગળ વધી રહ્યાં છે. વર્તમાન સમયને અનુલક્ષીને અંગ્રેજીની એક કહેવત યાદ આવે છે, જેનો અર્થ થાય છે - “જરૂરિયાત એ શોધની જનની છે”. આ સમયે આપણે યોગ્ય માર્ગદર્શિકાઓની મદદથી આ મૂલ્યાંકનોમાં ખરા ઊતરીએ તે સુનિશ્ચિત કરવાની આવા નિષ્ણાતોની મુખ્ય જવાબદારી છે.

કુદરતને મળી આઝાદી

એક નવા યુગના મંડાણના આ સમયગાળા દરમિયાન, માનવીના સામાજિક જીવનમાં નોંધપાત્ર પરિવર્તન આવ્યું છે. જે રીતે માનવીની ગતિવિધિ અટકી પડી છે અને તેને પગલે પ્રકૃતિ માનવીની મજબૂત અને ઝેરીલી બેડીઓમાંથી આઝાદ થઇ ગઇ છે, તે જોતાં કુદરત ફરી એક વખત બળવાન પુરવાર થઇ છે. આ સમય દરમિયાન તેણે સ્વયંના શુદ્ધિકરણનું કાર્ય હાથ ધર્યું છે. જોકે, પ્રકૃતિ માતાના કોમળ હૃદય જેટલી જ દયાળુ છે. આ સુંદર હૃદયને કારણે જ તે ડરામણી રાત પૂરી થયા બાદ તેજસ્વી આશાઓ સાથેનો ઉજ્જ્વળ સૂર્ય પ્રકાશ લઇને આવે છે!! આકાશમાં તરતાં સુંવાળાં વાદળો વહેલી સવારનું ઝાકળ નીચે વરસાવે છે, તે સમયે રાત્રિનો ગાઢ અંધકાર ચીરીને પરોઢ થાય છે, જે અંકુરને પાંગરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે અને ઝાકળને કારણે ભીની થયેલી માટીમાંથી ઊગતા રોપાંને માર્ગ આપે છે. આ પ્રકૃતિ-પ્રેમી કવિઓની એકમાત્ર જવાબદારી આ સુંદર ઘટનાને કાવ્યમાં ઢાળવાની અને કાવ્યાત્મક રીતે સમજાવવાની છે. તે જ રીતે, સ્વપ્નદ્રષ્ટાઓએ યુગો યુગોથી આકાર પામતા આવેલાં આ પરિવર્તનોને સમજવાં પડશે અને તેઓ બદલાતી પેઢીઓ અને તેમના આગવા અવાજની કલ્પના કરવા માટે સક્ષમ છે. બુદ્ધિવિદોએ સામાન્ય જનતાને ભવિષ્યની ગતિવિધિ વિશે યોગ્ય સૂચનાઓ આપવાની અને ત્યારબાદનાં આયોજનો વિશે જાણ કરવાની જરૂર છે. વર્તમાન પરિસ્થિતિમાં, સામાન્ય જનતાને આ સૂચનાઓ પૂરી પાડવી એ માધ્યમોની મુખ્ય જવાબદારી બની ગઇ છે! મહાન કવિ કાલોજીના શબ્દોને યાદ કરીએ, જેમાં તેમણે કહ્યું છે કે, "રાત્રિનો કદી અંત નહીં આવે, અને કદીયે સૂર્યનો ઉદય નહીં થાય, પ્રકાશ નહીં ફેલાય, તેમ વિચારવું એ નિરાશાની ચરમસીમા છે. તે જ રીતે, સૂર્ય પ્રકાશ ઝાંખો થઇને કદી સાંજ કે રાત્રિ ન થવી જોઇએ, તેવું વિચારવું એ લોભની પરાકાષ્ઠા છે!” તો, નિરાશ કે લોભી બન્યા વિના, લોકોને વાસ્તવિક વિશ્વમાં રહેવા દઇને તે મુજબ તેમને આયોજન કરવા દેવાની મીડીયાની જવાબદારી છે. ટેકનિકલ જાણકારીની મદદથી તેમને પ્રકાશ અને માર્ગ બતાવવો જોઇએ. આ રીતે માધ્યમો માનવવીને આગળ લઇ જઇ શકે છે.

એક અગ્રણી ફિઝિશિયને તેમની હોસ્પિટલમાં કોવિડ-19 ન થયો હોય, તેવા દર્દીઓની સંખ્યામાં થયેલા ઘટાડાની સમીક્ષા કરી હતી અને ટિપ્પણી કરી હતી કે, લોકોએ તેમની બિમારી ‘ખરીદવાનું’Aબંધ કરી દીધું છે અને તેઓ હોસ્પિટલોના ચક્કર કાપતા જોવા મળતા નથી, જેને કારણે ડોક્ટરો પાસે કોઇ કામ રહ્યું નથી!! આ ટિપ્પણી સ્વયં હાર અને ખાણી-પીણીની બેપરવા આદતો ધરાવતા અને પોતાના આરોગ્ય બાબતે બિલકુલ ચિંતા ન ધરાવતા હોય, તેવા લોકોની આદતોમાં આવેલા નોંધપાત્ર પરિવર્તનને પ્રતિબિંબિત કરે છે. આપણે ઘરની સાફ સફાઇ કરવામાં, રસોઇ બનાવવામાં અને આરોગ્યપ્રદ ભોજન આરોગવામાં તથા તાજી હવા શ્વાસમાં ભરવામાં ઘણા દિવસો વીતાવ્યા છે. આપણાં જીવનની વ્યસ્તતા પાછળ છૂટી ગઇ છે એક રીતે જોતાં, આપણે આપણા પૂર્વજો જેવું જ જીવન વીતાવી રહ્યાં છીએ!! અને આથી જ આપણે પણ તેમના જેવા જ તંદુરસ્ત થયાં છીએ!! આપણી પાસે રહેલા અઢળકને પ્રતાપે હોય કે પછી કંટાળો દૂર કરવા અને સમય પસાર કરવા માટે થઇને, જે પણ કારણ હોય, પણ આપણામાંથી કેટલાક લોકોએ પ્રાણાયામ જેવાં આસનો સહિતની વિવિધ કસરતો કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે. તેના કારણે ફેફસાં મજબૂત અને સાથે જ સમૃદ્ધ થઇ રહ્યાં છે. વળી, શરીરમાં રોગપ્રતિકારક શક્તિનું પ્રમાણ વધી રહ્યું છે!! છેલ્લાં દસ કે પંદર વર્ષોમાં આપણે જે આગ દઝાડતી ગરમીના પ્રકોપનો સામનો કર્યો છે, તેની સરખામણીએ આ વર્ષે આપણને ઊનાળાની ગરમીમાં અમુક અંશે રાહત મળી છે. ડોક્ટરો કહે છે કે, મા પ્રકૃતિની સ્વ-ઉપચારની પ્રક્રિયા સાથે સર્વોચ્ચ સ્તર પર પહોંચેલી આંતરિક શક્તિમાં થયેલા વધારાનું આ પરિણામ છે. આખરે તો, શું આપણે તડકામાંથી પરત ફરવાની સાથે જ ફ્રીજમાંથી સીધું જ ઠંડું પાણી પીવાની આદતને મિસ નથી કરી રહ્યા!

સામાન્યપણે એવું કહેવાય છે કે, જો સારી આદતનું 21 દિવસ સુધી પાલન કરવામાં આવે, તો આપણું શરીર તેનાથી ટેવાઇ જાય છે અને કોઇ ખરાબ આદતથી છૂટકારો મેળવતાં 40 દિવસ જેટલો સમય લાગે છે. હાલમાં ચાલી રહેલા લોકડાઉનના સમયગાળાને કારણે, આ બંને સમયગાળા પૂરા થઇ ચૂક્યા છે અને લોકડાઉન હજી પણ યથાવત્ છે. આપણા ચહેરા તાજગીસભર થઇ ગયા છે. તો, જો આ લોકડાઉન અને હળવાશના સમયને ભૂલીને આપણે સ્વચ્છતા અને શારીરિક કસરતને આપણા રોજિંદા જીવનનો ભાગ બનાવીએ, તો 21 દિવસ અને 40 દિવસની આ તપસ્યા આપણા માટે એક અદભૂત જીવનનું સર્જન કરવા માટે લાભદાયી પુરવાર થશે. તે જ રીતે, આયુષ્યમાં પણ ચોક્કસ વધારો થશે.

ભારતના સાચા નાગરિક તરીકે...

પ્રદૂષણ રહિત નદીઓ આપણને શુદ્ધ પાણીની બાંયધરી આપી રહી છે, જ્યારે કુદરતી રીતે શુદ્ધ થયેલાં અને બિનપ્રદૂષિત વાદળ શુદ્ધ વરસાદ થકી આપણા ઉપર ખુશીઓનો વરસાદ વરસાવવા માટે સજ્જ છે. પ્રાણવાયુથી છલકાતી હવા આપણાં ફેફસાંને તંદુરસ્ત કરવામાં ભાગ ભજવી રહી છે. શાંત પડી ગયેલી પ્રકૃતિ માનવ જીવનનો વિશ્વાસ પુનઃ પ્રાપ્ત કરી રહી છે. ‘જો આપણે સારા બનવા માંગીએ છીએ, તો આપણે આપણી આસપાસનાં લોકો, આપણી આસપાસની બાબતો પ્રત્યે સારા બનીએ, તે જરૂરી છે’ – આ શાશ્વત સત્ય માનવીને ‘સર્વેજના સુખીનો ભવંતુ’ (અર્થાત્, સમગ્ર વિશ્વ અને તેમાં વસનારા લોકો સલામત અને સુખી થાઓ)ના વિચારમાં દ્રઢ વિશ્વાસ ધરાવતા એક સાર્વત્રિક જીવમાં રૂપાંતરિત કરી રહ્યું છે. વાસ્તવમાં આપણે આપણી જાતને ફક્ત ‘હું, મેં અને મારૂં’ વિચારવાના સ્તરથી એકત્વના આ સાર્વત્રિક અસ્તિત્વમાં પરિવર્તિત કરી છે. આપણે પોતાના અસ્તિત્વ થકી ભારતીયને મહાન ભારતમાં રૂપાંતરિત કરનારા મહાન સંતો દ્વારા જેની કલ્પના કરવામાં આવી હતી, તે ભારતના મૂળ નાગરિકો બની રહ્યાં છીએ. હવે આપણે આપણે આવા મહાન સ્વપ્નદ્રષ્ટાઓના સાચા વારસદારો પુરવાર થઇ રહ્યાં છીએ. એક જૂથ તરીકે થઇ રહેલા આ વ્યક્તિગત વિકાસને કારણે સમગ્ર વિશ્વ ભારત તરફ મીટ માંડી રહ્યું છે. આ નવો યુગ આપણે સાથે મળીને તેની અંદર જે સુંદર ગાથાની રચના કરવા જઇ રહ્યાં છીએ, તેની રાહ જોઇ રહ્યો છે, જેમાં વર્તમાન અને નજીકના ભવિષ્ય કાળ દ્વારા અવનવા વળાંકો અને ચડાવ-ઊતારનો રસાસ્વાદ ભેળવવામાં આવશે!!

લેખક :વાય, શ્રીલક્ષ્મી