Himalaya Threatened By Heatwave: એશિયાના વોટર ટાવર હિમાલયને હીટ વેવથી ખતરો, જાણો કેમ

પૃથ્વીના વધતા તાપમાને વિશ્વના ઘણા દેશોમાં ચિંતાજનક સ્થિતિ સર્જી છે. માનવીની સાથે સાથે ગરમીની લહેર પૃથ્વીના ઇકોસિસ્ટમને પણ અસર કરી રહી છે. આ જ કારણ છે કે ક્યાંક તાપમાન સામાન્ય કરતાં અનેક ડિગ્રી સેલ્સિયસ વધી રહ્યું છે તો ક્યાંક અકાળે વરસાદ તબાહી મચાવી રહ્યો છે. સૌથી મોટી ચિંતા એશિયાના જળ ટાવર હિમાલયની છે, જ્યાં ગરમીનું મોજું તેના કુદરતી સ્વરૂપને બદલી રહ્યું છે.

દેહરાદૂન: ગ્લેશિયરનું પીગળવું એ એક સામાન્ય બાબત છે અને કુદરતી રીતે તેને ઇકોસિસ્ટમનો એક ભાગ ગણી શકાય. આ પ્રક્રિયાને કારણે વિશ્વના તમામ દેશોમાં વહેતી નદીઓને ગ્લેશિયર દ્વારા જ પાણી મળે છે. પરંતુ જો ગ્લેશિયરના રૂપમાં પાણીથી ભરેલા આ પહાડોમાં અચાનક ગ્લેશિયર પીગળવાની ગતિ વધી જાય અને નદીઓ સુધી પાણી ઘણી વખત પહોંચવા લાગે તો તમે તેના પરિણામો સમજી શકો છો. ગરમ થતી ધરતી હિમાલયના આ ભય વિશે જણાવી રહી છે. જો કે તમામ વૈજ્ઞાનિકો અને સંશોધન સંસ્થાઓ ગ્લેશિયરના પીગળવા અંગે પોતપોતાના અહેવાલો આપી રહ્યા છે, પરંતુ હવે ગરમીના નવા ભયના કારણે ગ્લેશિયરની તબિયત વધુ ઝડપથી બગડવાનો સંકેત મળ્યો છે.

હીટ વેવ શું છે:હીટ વેવ એ હવામાનમાં ફેરફારને લગતી પરિસ્થિતિ છે, જ્યારે તાપમાન સામાન્ય કરતા અનેક ડિગ્રી વધી જાય છે અને તે પછી લોકો દ્વારા અનુભવાતા ગરમ પવનોને હીટ વેવ કહેવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે, તાપમાન 30 ડિગ્રીને વટાવી જાય પછી પર્વતીય વિસ્તારોમાં ગરમીનું મોજું ચાલવાનું શરૂ થાય છે. તેવી જ રીતે, મેદાની જિલ્લાઓમાં 40 થી 42 ડિગ્રી તાપમાન અને દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોમાં 38 થી 40 ડિગ્રીથી વધુ તાપમાને ગરમીનું મોજું પ્રવર્તે છે. ભારતમાં ઉનાળાની ઋતુમાં એટલે કે એપ્રિલથી જૂન અને જુલાઈ દરમિયાન હીટ વેવનો ભય રહે છે. વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે ભારતમાં ગરમીના મોજાનો સમયગાળો વધી રહ્યો છે. આગામી દાયકામાં તેમાં 4 થી 5 દિવસનો વધારો થઈ શકે છે.

પાણીની કટોકટી સર્જાશેઃવાડિયા ઈન્સ્ટિટ્યૂટના ભૂતપૂર્વ વૈજ્ઞાનિક ડૉ.ડી.પી.ડોવલ કહે છે કે હિમાલય પરના ગ્લેશિયર્સ ઝડપથી પીગળી રહ્યાં છે. હિમાલયમાં ગ્લેશિયર્સ પરનો ખતરો પણ વધી ગયો છે કારણ કે ગ્લોબલ વોર્મિંગને કારણે વધતા વાતાવરણને કારણે ગ્લેશિયર્સ ધીમે ધીમે પાતળા થઈ રહ્યા છે. જેના કારણે તેમના ઓગળવાની શક્યતા વધુ વધી ગઈ છે. તેમણે કહ્યું કે આ વખતે બરફવર્ષા પણ ઘણી ઓછી થઈ છે. ફેબ્રુઆરીમાં જ તાપમાન 20 ડિગ્રીએ પહોંચી ગયું હતું. હવામાનમાં આવેલા આ ફેરફારને કારણે ગ્લેશિયર પર તેની અસર પડી રહી છે, કારણ કે મોટાભાગની નદીઓ ગ્લેશિયરમાંથી આવતા પીગળતા પાણી પર નિર્ભર છે. આથી જો ગ્લેશિયર્સ આમ જ પીગળતા રહેશે તો આગામી દિવસોમાં પાણીને લઈને સંકટ સર્જાઈ શકે છે.

ગ્લોબલ વોર્મિંગ:પૃથ્વીના તાપમાનમાં વધારો થવા પાછળનું કારણ ગ્લોબલ વોર્મિંગ છે. વિકાસની દોડમાં માનવી જે રીતે પર્યાવરણનું શોષણ કરી રહ્યો છે અને તેને પ્રદૂષિત કરી રહ્યો છે, તેના કારણે પ્રકૃતિને ભારે નુકસાન થયું છે. આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પર્યાવરણીય ફેરફારો પર નજર રાખતા 'સાયન્સ ઓફ ધ ટોટલ એન્વાયર્નમેન્ટ'માં પ્રકાશિત થયેલા સંશોધનમાં વિશ્વના તમામ દેશોમાં ગરમીના મોજાની અસર પણ બહાર આવી છે. એક સંશોધન મુજબ ભારતમાં 2021 દરમિયાન હીટ વેવના દિવસોની સંખ્યા 36 હોવાનો અંદાજ છે. 2022 માં, આ દિવસો અનેક ગણા વધીને 150 થી વધુ થઈ ગયા. ઉત્તરાખંડ જેવા પહાડી રાજ્યોમાં પણ 28 દિવસે સામાન્ય કરતાં ઘણું વધારે તાપમાન નોંધાયું હતું.

ગ્લેશિયર જોખમમાં:વરિષ્ઠ પત્રકાર જયસિંહ રાવતે જણાવ્યું હતું કે ગ્લોબલ વોર્મિંગ ગરમીના મોજા વધવા પાછળનું સૌથી મોટું કારણ છે. ગ્લોબલ વોર્મિંગ એક આંતરરાષ્ટ્રીય વિષય છે, પરંતુ તેના સ્થાનિક કારણો પણ છે. હિમાલય વિસ્તારમાં ઘણી જગ્યાએ, જ્યાં 10 વર્ષ પહેલા હિમવર્ષા દેખાતી હતી અને ગ્લેશિયર્સ પણ હતા, હવે ગ્લેશિયર્સ સંપૂર્ણપણે પીગળી ગયા છે. તેની પાછળ રાજ્ય સરકારોના ઝડપી માનવ લાભને જોતા પર્યાવરણને પણ નુકસાન થાય છે. તેમણે કહ્યું કે આજે મોટી સંખ્યામાં લોકોને હિમાલયના વિસ્તારોમાં જવાની મંજૂરી આપવામાં આવી રહી છે. એક સમય હતો જ્યારે તમામ સ્થળોએ મર્યાદિત સંખ્યામાં લોકો તીર્થયાત્રા માટે આવતા હતા, પરંતુ હવે એક તરફ લાખો લોકો ગ્લેશિયર વિસ્તારોમાં પહોંચી રહ્યા છે. આવા સંજોગોમાં લોકોની સુવિધા માટે અહીં વિકાસના નામે આવા બાંધકામો પણ થઈ રહ્યા છે જેના કારણે ગ્લેશિયર જોખમમાં મુકાઈ ગયું છે.

પૂર વ્યવસ્થાપન યોજના પર કામ:એક તરફ ગ્લેશિયર્સ પીગળવા અંગે તમામ સંશોધનો દ્વારા રેકોર્ડ તૈયાર કરવામાં આવી રહ્યા છે, તો બીજી તરફ ગ્લોબલ વોર્મિંગના ખતરાને પણ લોકો સુધી પહોંચાડવામાં આવી રહ્યો છે. પરંતુ ગ્લેશિયર પીગળવાને કારણે નદીઓના પાણીના સ્તરમાં વધારો થવાથી અને પૂરની સ્થિતિ સર્જાતા ફ્લડ મેનેજમેન્ટ પ્લાન પર કામ ચાલી રહ્યું છે. જો કે, આ માટે વિગતવાર અભ્યાસ પણ જરૂરી છે, જેથી પૂર વ્યવસ્થાપનને સંપૂર્ણ સાબિતી આપી શકાય.