ETV Bharat / bharat

Guru Purnima 2023: ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ, ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਵੇਦ ਵਿਆਸ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਸ ਸਬੰਧ, ਜਾਣੋ ਕਿਵੇਂ

ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦੇ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਦਿਨ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ।

Guru Purnima 2023
Guru Purnima 2023
author img

By

Published : Jul 3, 2023, 11:22 AM IST

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਵਿਆਸ ਵੇਦਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਅਤੇ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਲੇਖਕ ਸਨ। ਭਗਵਾਨ ਗਣੇਸ਼ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਹੀ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੋ ਸਕੀ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੇਦਾਂ ਨੂੰ 4 ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਿਗਵੇਦ, ਯਜੁਰਵੇਦ, ਸਾਮਵੇਦ ਅਤੇ ਅਥਰਵਵੇਦ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਦ ਵਿਆਸ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗੁਰੂ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਵੀ ਅਸਾਧ ਪੂਰਨਿਮਾ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਵਿਆਸ ਦਾ ਜਨਮ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਪਰਾਸ਼ਰ ਅਤੇ ਸਤਿਆਵਤੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਵਜੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਵਿਆਸ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਪੂਜਾ: ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਵਿਆਸ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ 'ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਸਹੀ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਸਾਡੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਸੱਚ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ਇਸ ਤੁਕ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

  • ਗੁਰੁ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਗੁਰੁ ਵਿਸ਼ਨੂੰ, ਗੁਰੁ ਦੇਵੋਂ ਮਹੇਸ਼੍ਵਰਾ
  • ਗੁਰੁ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍, ਪਰਮ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਤਸ੍ਮੈ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੁਵੇ ਨਮਃ॥

ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਹੀ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹੀ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਪਰਮ ਗਿਆਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦੇ ਦਿਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਹਿਲਾ ਉਪਦੇਸ਼: ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਅਸਾਧ ਪੂਰਨਿਮਾ ਤਿਥੀ ਨੂੰ ਸਾਰਨਾਥ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬੋਧ ਗਯਾ ਵਿਚ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਾਸ਼ੀ ਆਏ। ਇਸ ਦਿਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੋਧੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦਿਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਇਸੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦਾ ਦਿਨ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਲਈ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ 3 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਅਤੇ ਵਿਆਸ ਜਯੰਤੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਅਸਾਧ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਵਿਆਸ ਵੇਦਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਅਤੇ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਲੇਖਕ ਸਨ। ਭਗਵਾਨ ਗਣੇਸ਼ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਹੀ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੋ ਸਕੀ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੇਦਾਂ ਨੂੰ 4 ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਿਗਵੇਦ, ਯਜੁਰਵੇਦ, ਸਾਮਵੇਦ ਅਤੇ ਅਥਰਵਵੇਦ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਦ ਵਿਆਸ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗੁਰੂ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਵੀ ਅਸਾਧ ਪੂਰਨਿਮਾ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਵਿਆਸ ਦਾ ਜਨਮ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਪਰਾਸ਼ਰ ਅਤੇ ਸਤਿਆਵਤੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਵਜੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਵਿਆਸ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਪੂਜਾ: ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਵਿਆਸ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ 'ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਸਹੀ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਸਾਡੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਸੱਚ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ਇਸ ਤੁਕ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

  • ਗੁਰੁ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਗੁਰੁ ਵਿਸ਼ਨੂੰ, ਗੁਰੁ ਦੇਵੋਂ ਮਹੇਸ਼੍ਵਰਾ
  • ਗੁਰੁ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍, ਪਰਮ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਤਸ੍ਮੈ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੁਵੇ ਨਮਃ॥

ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਹੀ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹੀ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਪਰਮ ਗਿਆਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦੇ ਦਿਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਹਿਲਾ ਉਪਦੇਸ਼: ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਅਸਾਧ ਪੂਰਨਿਮਾ ਤਿਥੀ ਨੂੰ ਸਾਰਨਾਥ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬੋਧ ਗਯਾ ਵਿਚ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਾਸ਼ੀ ਆਏ। ਇਸ ਦਿਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੋਧੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦਿਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਇਸੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦਾ ਦਿਨ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਲਈ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ 3 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਅਤੇ ਵਿਆਸ ਜਯੰਤੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਅਸਾਧ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ETV Bharat Logo

Copyright © 2024 Ushodaya Enterprises Pvt. Ltd., All Rights Reserved.