ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਡੈਸਕ: ਤਤਕਾਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਦੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਮਰਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗ ਸਮਾਨਤਾ ਵੱਲ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਦਮ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਔਰਤਾਂ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੀਆਂ 10 ਔਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਰਦੀ ਅਤੇ ਮਾਣ ਵਧਾਇਆ ਹੈ।
ਪੁਨੀਤਾ ਅਰੋੜਾ (Punita Arora) : ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮੀ, ਪੁਨੀਤਾ 12 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੰਡ ਦੌਰਾਨ ਯੂਪੀ ਵਿੱਚ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਪੁਨੀਤਾ ਅਰੋੜਾ ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਰੈਂਕ (ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ) ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਹੈ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਈਸ ਐਡਮਿਰਲ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ 2004 ਵਿੱਚ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਦੀ ਕਮਾਂਡੈਂਟ ਸੀ। ਉਹ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਦੇ ਐਡੀਸ਼ਨਲ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਵਜੋਂ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਲਈ ਮੈਡੀਕਲ ਖੋਜ ਦੀ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਵੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਰਮੀ ਤੋਂ ਨੇਵੀ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ, ਕਿਉਂਕਿ AFMS ਵਿੱਚ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਲੋੜ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇੱਕ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪਦਮਾਵਤੀ ਬੰਦੋਪਾਧਿਆਏ (Padmavati Bandyopadhyay) : ਤਿਰੂਪਤੀ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਨਮੀ, ਪਦਮਾਵਤੀ ਬੰਦੋਪਾਧਿਆਏ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਏਅਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਸੀ। ਉਹ 1968 ਵਿੱਚ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਸਾਲ 1978 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਡਿਫੈਂਸ ਸਰਵਿਸ ਸਟਾਫ ਕਾਲਜ ਦਾ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਉਹ ਏਵੀਏਸ਼ਨ ਮੈਡੀਸਨ ਸਪੈਸ਼ਲਿਸਟ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ 'ਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਸੀ ਅਤੇ ਏਅਰ ਵਾਈਸ ਮਾਰਸ਼ਲ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਸੀ। ਪਦਮਾਵਤੀ ਬੰਦੋਪਾਧਿਆਏ ਨੂੰ 1971 ਦੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਸੇਵਾ ਮੈਡਲ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮਿਤਾਲੀ ਮਧੂਮਿਤਾ (Mithali Madhumita) : ਫਰਵਰੀ 2011 ਵਿੱਚ, ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਮਿਤਾਲੀ ਮਧੂਮਿਤਾ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਸੈਨਾ ਮੈਡਲ ਮਿਲਿਆ। ਉਹ ਇਹ ਮੈਡਲ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਮੈਡਲ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਮਿਸਾਲੀ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਧੂਮਿਤਾ ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਫੌਜ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿਖਲਾਈ ਟੀਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਫਰਵਰੀ 2010 ਵਿੱਚ ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਦੂਤਾਵਾਸ ਉੱਤੇ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ। ਨਿਹੱਥੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਕਰੀਬ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੌੜ ਕੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ। ਮਧੂਮਿਤਾ ਨੇ ਖੁਦ ਮਲਬੇ ਹੇਠ ਦੱਬੇ ਮਿਲਟਰੀ ਟਰੇਨਿੰਗ ਟੀਮ ਦੇ 19 ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਇਆ।
ਪ੍ਰਿਆ ਝਿੰਗਾਨ (Priya Jhingan) : 21 ਸਤੰਬਰ 1992 ਨੂੰ, ਪ੍ਰਿਆ ਝਿੰਗਾਨ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਕੈਡੇਟ ਬਣੀ। ਲਾਅ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਪ੍ਰਿਆ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਫੌਜ 'ਚ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। 1992 'ਚ ਉਸ ਨੇ ਖੁਦ ਆਰਮੀ ਚੀਫ ਨੂੰ ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਕੇ ਫੌਜ 'ਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ। ਪ੍ਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ 24 ਨਵੀਆਂ ਮਹਿਲਾ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਨੇ ਇੱਥੋਂ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਿਆ ਝਿੰਗਨ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, 'ਇਹ ਇੱਕ ਸੁਪਨਾ ਹੈ ਜੋ ਮੈਂ ਪਿਛਲੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਜੀ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।
ਦਿਵਿਆ ਅਜੀਤ ਕੁਮਾਰ (Divya Ajith Kumar) : ਦਿਵਿਆ ਅਜੀਤ ਕੁਮਾਰ ਨੇ 21 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਰਵੋਤਮ ਆਲ-ਰਾਊਂਡ ਕੈਡੇਟ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ। ਇਸਦੇ ਲਈ ਉਸਨੇ 244 ਸਾਥੀ ਕੈਡਿਟਾਂ (ਮਰਦ ਅਤੇ ਮਾਦਾ) ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ 'ਸਵਾਰਡ ਆਫ ਆਨਰ' ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਆਫਿਸਰਜ਼ ਟਰੇਨਿੰਗ ਅਕੈਡਮੀ ਵੱਲੋਂ ਕਿਸੇ ਕੈਡੇਟ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਹੈ। 'ਸਵੋਰਡ ਆਫ਼ ਆਨਰ' ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੈਰਿਟ ਸੂਚੀ ਵਿਚ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੀ.ਟੀ. ਟੈਸਟ, ਉੱਚ ਪੀ.ਟੀ. ਟੈਸਟ, ਤੈਰਾਕੀ ਟੈਸਟ, ਫੀਲਡ ਸਿਖਲਾਈ, ਸੇਵਾ ਵਿਸ਼ੇ, ਪ੍ਰਸੂਤੀ ਸਿਖਲਾਈ, ਡ੍ਰਿਲ ਟੈਸਟ, ਕਰਾਸ-ਕੰਟਰੀ ਐਨਕਲੋਜ਼ਰ। ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਕੈਪਟਨ ਦਿਵਿਆ ਅਜੀਤ ਕੁਮਾਰ ਨੇ 2015 ਵਿੱਚ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਪਰੇਡ ਦੌਰਾਨ 154 ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕੈਡੇਟਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਆਲ-ਮਹਿਲਾ ਦਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।
ਨਿਵੇਦਿਤਾ ਚੌਧਰੀ (Nivedita Chaudhary) : ਫਲਾਈਟ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਨਿਵੇਦਿਤਾ ਚੌਧਰੀ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਨੂੰ ਸਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ (IAF) ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਬਣੀ। ਇਹ ਉਪਲਬਧੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਉਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਵੀ ਹੈ। ਅਕਤੂਬਰ 2009 ਵਿੱਚ, ਨਿਵੇਦਿਤਾ ਇੱਕ ਆਈਏਐਫ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਸਕੁਐਡਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੀ ਇਕ ਮਹਿਲਾ ਮੁਹਿੰਮ ਲਈ ਵਲੰਟੀਅਰ ਵਜੋਂ ਐਵਰੈਸਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ। ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਉਹ ਕੀਤਾ ਜੋ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਔਰਤ ਨੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ, ਸਕੁਐਡਰਨ ਲੀਡਰ ਨਿਰੂਪਮਾ ਪਾਂਡੇ ਅਤੇ ਫਲਾਈਟ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਰਾਜਿਕਾ ਸ਼ਰਮਾ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਐਵਰੈਸਟ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੀਆਂ।
ਅੰਜਨਾ ਭਾਦੁਰੀਆ (Anjana Bhaduria) : ਅੰਜਨਾ ਭਾਦੁਰੀਆ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸੋਨ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਹੈ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਅਫਸਰ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਮਾਈਕ੍ਰੋਬਾਇਓਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਐਮਐਸਸੀ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅੰਜਨਾ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਾਖਲਾ ਯੋਜਨਾ (ਡਬਲਯੂਐਸਈਐਸ) ਦੁਆਰਾ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਿਆ। 1992 ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾ ਕੈਡਿਟਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਬੈਚ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅੰਜਨਾ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ। ਟਰੇਨਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਅੰਜਨਾ ਨੇ ਹਰ ਖੇਤਰ 'ਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਚੋਣ ਸੋਨ ਤਗਮੇ ਲਈ ਹੋਈ | ਉਹ ਉਸ ਬੈਚ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਸਨ। ਅੰਜਨਾ ਨੇ 10 ਸਾਲ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।
ਪ੍ਰਿਆ ਸੇਮਵਾਲ (Priya Semwal) : ਪ੍ਰਿਆ ਸੇਮਵਾਲ ਦੇ ਪਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਇਕ ਅਮਿਤ ਸ਼ਰਮਾ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਅਫਸਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ 2014 ਵਿੱਚ ਕੋਰ ਆਫ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਐਂਡ ਮਕੈਨੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ (ਆਰਮੀ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ 26 ਸਾਲ ਦੀ ਪ੍ਰਿਆ ਸੇਮਵਾਲ ਦੀ ਬੇਟੀ ਖਵਾਈਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ 4 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਤੀ ਨਾਇਕ ਅਮਿਤ ਸ਼ਰਮਾ 14-ਰਾਜਪੂਤ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। 2012 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਵਾਂਗ ਪਹਾੜੀ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭੂਮੀ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਿਆ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਅੱਠ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਜਿੱਥੇ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਭੀੜ
