ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਖੋਜ ਕੌਂਸਲ (ਸੀਐਸਆਈਆਰ) ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਿਗਿਆਨ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਸੰਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 26 ਸਤੰਬਰ 1942 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਇਸਦਾ ਵਿੱਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਮੰਤਰਾਲੇ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੰਡੀਅਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ 1860 ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਜਿਸਟਰਡ ਹੈ।
ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਖੋਜ ਕੌਂਸਲ ਕੌਮੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ / ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਸਥਾਨਕ ਨੈਟਵਰਕ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਖੋਜ ਅਤੇ ਲਾਭਦਾਇਕ ਫੋਕਸ ਖੋਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਦੀਆਂ 38 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ, 39 ਆਉਟਰੀਚ ਸੈਂਟਰ, ਤਿੰਨ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਕੰਪਲੈਕਸ ਅਤੇ ਪੰਜ ਇਕਾਈਆਂ ਹਨ। ਇੱਥੇ 4,600 ਸਰਗਰਮ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਲਗਭੱਗ 8,000 ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹਨ।
ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਰੇਡੀਓ ਅਤੇ ਪੁਲਾੜ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ, ਜੀਓਫਿਜਿਕਸ, ਰਸਾਇਣ, ਡ੍ਰਗਸ, ਜੀਨੋਮਿਕਸ, ਬਾਇਓਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਨੈਨੋ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਾਈਨਿੰਗ, ਏਰੋਨੋਟਿਕਸ, ਸਾਧਨ ਵਿਗਿਆਨ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿੱਤਪੋਸ਼ਤ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪੇਟੈਂਟ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਥਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਆਰ ਐਂਡ ਡੀ ਸੰਗਠਨ ਵੱਲੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ ਯੂਐਸ ਦੇ 90 ਫ਼ੀਸਦੀ ਪੇਟੈਂਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ।
ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਸਾਲਾਨਾ ਔਸਤਨ 200 ਭਾਰਤੀ ਪੇਟੈਂਟਾਂ ਅਤੇ 250 ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪੇਟੈਂਟ ਦਾਖਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲਗਭਗ 13.86 ਫੀਸਦੀ ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਪੇਟੈਂਟ ਲਾਇਸੈਂਸਸ਼ੁਦਾ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਗਲੋਬਲ ਔਸਤ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੀ ਹੈ।
ਸਕੀਮਾਗੋ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਰੈਂਕਿੰਗ ਵਰਲਡ ਰਿਪੋਰਟ 2014 ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ, ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ 4851 ਅਜਿਹੇ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ 81ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ। ਚੋਟੀ ਦੀਆਂ 100 ਗਲੋਬਲ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇਕੱਲਾ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਥਾਨ ਹੈ। ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਦੀ ਰੈਂਕਿੰਗ 17ਵੀਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਹੈ।
ਡਾ. ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਵਰੂਪ ਭਟਨਾਗਰ - ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ
- ਭਟਨਾਗਰ ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 12 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੈਬਾਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
- ਉਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗ੍ਰਾਂਟਸ ਕਮਿਸ਼ਨ (ਯੂਜੀਸੀ) ਦੇ ਪਹਿਲਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸਨ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਆਰਡਰ ਆਫ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅੰਪਾਇਰ' (ਓ.ਬੀ.ਈ.) ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1941 ਵਿੱਚ 'ਨਾਈਟ' ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ 1943 ਵਿੱਚ ਦਿ ਰਾਇਲ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਲੰਡਨ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ।
- ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਵਰੂਪ ਭਟਨਾਗਰ ਨੂੰ 1954 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵੱਲੋਂ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸੰਗਠਨ ਬਣਤਰ
- ਪ੍ਰਧਾਨ: ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ
- ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ: ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਮੰਤਰੀ
- ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸਭਾ / ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਬੋਰਡ: ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਗਵਰਨਿੰਗ ਬਾਡੀ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਵਿੱਤ ਸਕੱਤਰ (ਖਰਚਾ) ਇਕ ਸਾਬਕਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ।
- ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਐਡਵਾਈਜ਼ਰੀ ਬੋਰਡ: ਇਹ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ 15 ਮੈਂਬਰੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ।
- ਇਸਦਾ ਕਾਰਜ ਗਵਰਨਿੰਗ ਬਾਡੀ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਸਲਾਹ ਜਾਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣਾ ਹੈ।
- ਇਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ
ਅਮੂਲ ਮਿਲਕ ਫੂਡ
1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਦਰਾਮਦ ਕੀਤੀ ਗਈ।ਕੁਝ ਬਹੁਕੌਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗਾਵਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਮੱਝ ਦੇ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਫ਼ੈਟ ਸੀ। ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਨੇ ਮੱਝ ਦੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਦਾ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਕੈਰਾ ਮਿਲਕ ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਰੇਟਿਵ ਲਿਮਟਿਡ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਏਡਜ਼ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 20 ਲੱਖਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਏਡਜ਼ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂਦੀ ਮਦਦ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਸਰੋਤ ਐਚਆਈਵੀਦਵਾਈਆਂ ਹਨ। ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਵਾਈਆਂਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਵਿਕਲਪਿਕਅਤੇ ਸਸਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿਕਸਤਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਨੂੰ ਸੀਆਈਪੀਐਲਏ ਵਿੱਚਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਦਵਾਈਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਹੋਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਕੀਮਤਤੋਂ ਘੱਟ ਵਿੱਚ ਵੇਚਣਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।ਸਿਪਲਾ ਦੀ ਕੀਮਤ ਨੀਤੀਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਬਹੁ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀਆਂਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਬਲਕਿਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਗਰੀਬਾਂਨੂੰ ਸਸਤੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਵੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆਂ ਹਨ।
ਦੇਸੀ ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰ
1980 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਸੀ। ਪੱਛਮੀਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰਜਾਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗੇਸਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰਨਹੀਂ ਵੇਚੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸਲਈ ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਨੇ ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਿੰਗਸ਼ਕਤੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈਕਈ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਜੋੜਨਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਫਲੋਸੋਲਵਰਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਮਾਨਾਂਤਰਕੰਪਿਊਟਰ ਸੀ ਜੋ 1986 ਵਿੱਚਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਰਮ ਜਿਹੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ।
ਅਮਰੀਕੀਅਖਬਾਰ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਪੋਸਟ ਨੇ ਲਿਖਿਆ,' ਅਤੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਇੰਡੀਆ ਕਰਦਾਹੈ !!
ਸਵਰਾਜ ਟਰੈਕਟਰ
ਸੁਤੰਤਰਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਰੋੜਾਂਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇਣਲਈ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਭੰਡਾਰਭਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ।ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਜਾਰੀ ਸੀ, ਪਰ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਖੇਤੀਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜਸੀ। ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਨੇ ਇੱਕ 20 ਐਚਪੀ ਸਵਰਾਜ (ਸਵਰਾਜ) ਟਰੈਕਟਰਬਣਾਇਆ। ਪੰਜਾਬਮੈਨੂਫੈਕਚਰਿੰਗ ਲਿਮਟਿਡ (ਪੀਐਸਯੂ) ਨੇ 1974 ਵਿੱਚ ਟਰੈਕਟਰ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇਵੇਚਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀਸੀ। ਸਵਰਾਜਟਰੈਕਟਰਾਂ ਨੇ ਮਸ਼ੀਨੀ ਖੇਤੀਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ।ਅੱਜ, ਲੱਖਾਂ ਟਰੈਕਟਰ ਭਾਰਤਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਹਲਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀਵਿੱਚ ਸੋਨਾਲੀਕਾ 60 ਐਚਪੀ ਟਰੈਕਟਰ ਲਾਂਚਕੀਤਾ ਹੈ।
ਕੋਵਿਡ -19 ਨਾਲ ਲੜਨ ਵਿੱਚ ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ
- ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਮੰਤਰੀ ਡਾ: ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਡੀਬੀਟੀ ਅਤੇ ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ 1000 ਤੋਂ ਵੱਧ SARS-CoV-2 ਵਾਇਰਲ ਜੀਨੋਮ ਦਾ ਕ੍ਰਮ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 30 ਜੁਲਾਈ 2020 ਤੱਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ।
- ਸੀਐਸਆਈਆਰ-ਐਨਏਐਸ, ਬੀਐਚਈਐਲ ਦੇ ਨਾਲ ਵੈਂਟੀਲੇਟਰ, 3ਡੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿਡ ਫੇਸ ਸ਼ੀਲਡ, ਫੇਸ ਮਾਸਕ, ਗਾਉਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਪਕਰਣ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- ਕੋਰ ਰਣਨੀਤੀ ਸਮੂਹ (ਸੀਐਸਜੀ) ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਰੋਨਾ ਵਿਸ਼ਾਣੂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੰਮ ਪੰਜ ਲੰਬਕਾਰੀ ਅਧੀਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਅਤੇ ਅਣੂ ਨਿਗਰਾਨੀ, ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤਸ਼ਖੀਸ, ਨਵੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਮੁੜ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਸਬੰਧਿਤ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ, ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਉਪਕਰਣ, ਪੀਪੀਈ, ਸਪਲਾਈ ਅਤੇ ਲੌਜਿਸਟਿਕਸ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
- ਇਸ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਸਮੇਂ 15 ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਲੈਬ ਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗਾਂ, ਐਮਐਸਐਮਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਭਾਗਾਂ ਅਤੇ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
