ਮਲੱਪਪੁਰਮ (ਕੇਰਲਾ): ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉੱਤਰੀ ਕੇਰਲਾ ਦੇ ਮੈਪੀਲਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਮਾਲਾਬਾਰ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਇੱਕ ਭਾਰੀ ਫਿਰਕੂ ਹੰਗਾਮੇ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਲਈ-ਇਸ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਦਰੜਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਉਹ 1921 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵੱਲੋਂ ਫੜੇ ਗਏ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਇੰਨਾਂ ਡੂੰਘਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਭਰੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਵੈਗਨ ਦੁਖਾਂਤ, ਇਸ ਸਾਲ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦਾ 100ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਮਾਲਾਬਾਰ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਮਲੱਪਪੁਰਮ-ਪਲੱਕੜ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤੇ ਪੁਲਮੰਥੋਲ ਪੁਲ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 20 ਨਵੰਬਰ, 1921 ਨੂੰ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਗ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਮਲੱਪਪੁਰਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਤਿਰੂਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਵੈਗਨ ਵਿੱਚ ਲੱਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਬੇਲਾਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ।
ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਵੈਗਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤੁੰਨਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਤੋਂ ਬਚੇ ਹੋਏ ਕੋਨੋਲੀ ਅਹਿਮਦ ਹਾਜ਼ੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ 1981 ਵਿੱਚ 'ਵੈਗਨ ਟ੍ਰੈਜਡੀ' ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਸੀ, ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਨੇ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਹਾਣੇ ਵਿੱਚ ਰੂੰ ਭਰਨ ਵਾਂਗ ਲੱਦਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੈਦੀ ਇੱਕ ਲੱਤ ਤੇ ਖੜੇ ਸਨ। ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਵੈਗਨ ਵਿੱਚ ਭਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫੌਜ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੇ ਕੁਝ ਮਿੰਟਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਵੈਗਨ ਗੈਸ ਚੈਂਬਰ ਵਰਗਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।
ਅਹਿਮਦ ਹਾਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੋਇਆ। ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਵੈਗਨ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਰੌਲਾ ਪਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਜਾਂ ਹਵਾ ਨਹੀਂ ਲੰਘਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਪਿਆਸ ਨਾਲ ਪੀੜ੍ਹਤ ਸਨ ਅਤੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਨੇ ਤਾਂ ਅਣਜਾਣੇ ਹੀ ਮਲ ਵੀ ਤਿਆਗਿਆ। ਪਿਆਸ ਸਹਿਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ, ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਸੀਨਾ ਚੱਟਿਆ ਅਤੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਪੀਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਅਹਿਮ ਮੋੜ, ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ
ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਹਵਾ ਦੀ ਭਾਲ ਲਈ, ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕੁੱਟਣਾ ਅਤੇ ਵੱਢਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੌਤ ਦੇ ਗੇੜ ਵਿੱਚ, ਕੁਝ ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਢਿੱਲੇ ਹੋਏ ਕਿੱਲ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੋਰੀ ਲੱਭੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਚੂਸਣ ਲਈ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਗਏ। ਹਾਜੀ ਛੇਤੀ ਹੀ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਆਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿਸ਼ਾਬ, ਉਲਟੀਆਂ, ਖੂਨ ਅਤੇ ਮਲ ਨਾਲ ਲਿਬੜੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਡੱਬਾ ਵੇਖਿਆ।
ਤਿਰੂਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਪਲੱਕੜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ੋਰਨੂਰ ਅਤੇ ਓਲਾਵਕੋਡੇ ਵਿਖੇ ਰੁਕ ਗਈ। ਕੈਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਲਈ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਨੇ ਵੈਗਨ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸਾਰੇ ਲੰਘਦੇ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਸਨ, ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਪੋਥਾਨੂਰ ਜੰਕਸ਼ਨ 'ਤੇ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਆਖਰਕਾਰ ਵੈਗਨ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ, 64 ਕੈਦੀ ਦਮ ਤੋੜ ਗਏ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਹਿਮਦ ਹਾਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।
ਆਪਣੀ ਯਾਦ 'ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, "ਕਿਸੇ ਨੇ ਡੱਬੇ ਅੰਦਰ ਠੰਡਾ ਪਾਣੀ ਡੋਲ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਕੰਬ ਗਿਆ। ਤਦ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੋਇੰਬਟੂਰ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ।"
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵੈਗਨ ਦੁਖਾਂਤ ਨੂੰ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਰਗੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਇੰਬਟੂਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਰੇਲਵੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਵੈਗਨ ਨੂੰ ਪੋਥਾਨੂਰ ਤੋਂ ਤਿਰੂਰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਜਾਵੇ।
100 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਹੋਏ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਅਜੇ ਵੀ ਤਿਰੂਰ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੋਥਨੂਰ ਤੋਂ ਵੈਗਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏ 44 ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਤਿਰੂਰ ਕੋਰੰਗਾਟ ਜੁਮਾ ਮਸਜਿਦ ਅਤੇ 11 ਨੂੰ ਕੋਟ ਜੁਮਾ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਦਫਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਤਿਰੂਰ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਥੁੰਬਰੀ ਅਲੀਕੁੱਟੀ ਤੋਂ ਸੁਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਯਾਦ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦਿਨ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਤਿਰੂਰ ਮਿਉਂਸੀਪਲ ਟਾਉਨ ਹਾਲ ਇੱਕ ਵੈਗਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਸਬੇ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵੈਗਨ ਦੁਖਾਂਤ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਵੈਗਨ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨੱਕ 'ਚ ਦਮ
