ਉਤਰਾਖੰਡ/ਊਧਮਸਿੰਘ ਨਗਰ: ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਊਧਮਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਉਪ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਦੇਵਭੂਮੀ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ, ਜੋ ਕਿ ਤਰਾਈ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਆਸਥਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇਸ ਦਰਬਾਰ 'ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ (ਯਾਤਰਾ) ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਆਸਥਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।
ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਹੈ: ਆਪਣੀ ਵਿਲੱਖਣ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਦੇਵਭੂਮੀ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚਾਰਧਾਮ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਸਥਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਰ ਸਾਲ ਇਸ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਸੰਗਤਾਂ ਨਤਮਸਤਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਤਰਾਈ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ।
ਇਹ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਆਸਥਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ: ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਸਥਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਪਰ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਏ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ 'ਤੇ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਆਏ ਸਨ: ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਲਗਭਗ 516 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਗੋਰਖਮੱਟਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਥਾਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਧਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਪੀਪਲ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠਾਂ ਆਪਣਾ ਆਸਣ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਰਖਤ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠੇ, ਸੁੱਕੇ ਪੀਪਲ ਦਾ ਰੁੱਖ ਹਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਚਮਤਕਾਰੀ ਪੀਪਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਪੰਜ-ਛੇ ਫੁੱਟ ਉੱਚੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਦਰੱਖਤ ਲਗਭਗ 516 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹਰਾ-ਭਰਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸਥਾਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਸਥਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1935 ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉਸਾਰੀ ਹੋਈ।
ਇਹ ਹੈ ਪੀਪਲ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਸਬੰਧੀ ਆਸਥਾ: ਜੇਕਰ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਸਥਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਇਸ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਆਸਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਆਪਣੀਆਂ ਮਨੋਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੁੰਦਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਇਸ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ 'ਤੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਪੀਪਲ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਨੂੰ ਲੂਣ ਅਤੇ ਝਾੜੂ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਚਮੜੀ ਦੇ ਰੋਗ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹਨ: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦੂਧੇਵਾਲਾ ਕੂਆਂ, ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ, ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਹਾਲ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਮੁਗਲ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਇੱਕ ਫੋਟੋ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ 24 ਘੰਟੇ ਲੰਗਰ ਵੀ ਵਰਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ 555ਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਜਾਏ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ, ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ 'ਚ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ ਅਲੌਕਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼
ਨਵਾਬ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ: ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਲਗਭਗ 525 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਗੌਰਵਮਈ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਮਤਕਾਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਨਵਾਬ ਮਹਿੰਦੀ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਜਿਸ ਦੀ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਰਿਆਸਤ ਸੀ, ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਮ ਲਗਭਗ 4,500 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕਰੀਬ 3900 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਨਕ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਵਿੱਚ ਗਈ। ਬਾਕੀ 600 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੰਪਲੈਕਸ ਹੈ।
ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ ਨੂੰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਕਾਰਤਿਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਨਵੇਂ ਚੰਦਰਮਾ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ 15 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੀਵਾਲੀ ਮੇਲਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਹਰ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਲੋਕ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਆ ਕੇ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਸਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮਨੋਕਾਮਨਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
