খাদ্যজনিত ৰোগ আৰু পাচনতন্ত্ৰৰ সমস্যাসমূহ গ্ৰীষ্মকালতে অধিক বৃদ্ধি পায় । ইয়াৰে এটা হ’ল খাদ্য বিষক্ৰিয়া । খাদ্য বিষক্ৰিয়াৰ বাবে সাধাৰণতে অত্যধিক গৰমৰ বাবে বাহিৰত মুকলি ঠাইত ৰখা দূষিত খাদ্য খোৱা বা ৰস আদি খোৱা আৰু চাৰিওফালে পোক-পৰুৱা, মহ বা মাখি-মহৰ ফলত বেক্টেৰিয়া আৰু অন্যান্য বেক্টেৰিয়াৰ দ্বাৰা দূষিত খাদ্য খোৱা । ইয়াক সেৱন কৰা বুলি ধৰা হয় (Food Poisoning Treatment)।
চণ্ডীগড়ৰ হেল্থ কেয়াৰ ক্লিনিকৰ চিকিৎসক ডাঃ সুখবীৰ সিঙে কয় যে, সাধাৰণতে ফুড পইজনিং বা অন্যান্য খাদ্যজনিত ৰোগৰ বাবে দূষিত খাদ্য আৰু অস্বাস্থ্যকৰ অৱস্থাই দায়ী । তেওঁ বুজাইছে যে, এনে সমস্যা যে আন ঋতুত দেখা নাযায় এনে নহয় । প্ৰতিটো ঋতুতে খাদ্য বিষক্ৰিয়া দেখা যায় যদিও বিশেষকৈ গ্ৰীষ্মকালত বীজাণু, বেক্টেৰিয়া বা পৰজীৱী অধিক সক্ৰিয় হৈ পৰে (Food Poisoning Treatment) ।
যাৰ বাবে খাদ্য সোনকালে নষ্ট বা দূষিত হয় । একে সময়তে এই বতৰত মাখি, মহ বা তেঁতেলী আদি পোক-পৰুৱা অধিক আমনিদায়ক হৈ পৰে আৰু খাদ্য দূষিত কৰাৰ কামো কৰে । এনে পৰিস্থিতিত দূষিত খাদ্য সেৱন কেতিয়াবা খাদ্য বিষক্ৰিয়াৰ দৰে সমস্যাৰ কাৰণ হৈ পৰে ।
খাদ্য বিষক্ৰিয়াৰ কাৰণ
তেওঁ বুজাইছে যে, ফুড পইজনিং আচলতে পেটৰ লগত জড়িত এক প্ৰকাৰৰ সংক্ৰমণ যাৰ বাবে ষ্টেফাইলোক’কাছ, ই.কলাই, ছালমনেলা, লিষ্টেৰিয়া আৰু ক্লষ্ট্ৰিডিয়াম আদি বহুতো বেক্টেৰিয়া, ভাইৰাছ বা বেক্টেৰিয়াৰ দ্বাৰা হ’ব পাৰে (Food poisoning)। বেছিভাগ ক্ষেত্ৰতে খাদ্য বিষক্ৰিয়াৰ কাৰণো শৰীৰত বটুলিজম নামৰ বিষাক্ত পদাৰ্থৰ অত্যধিক উৎপাদন হোৱা বুলি কোৱা হয়, যিটো বেক্টেৰিয়া বা ভাইৰাছজনিত খাদ্য বা বিষাক্ত উপাদান থকা খাদ্য গ্ৰহণৰ ফলত আমাৰ শৰীৰত সৃষ্টি হয় । বটুলিজমক খাদ্য বিষক্ৰিয়াৰ আটাইতকৈ সাধাৰণ প্ৰকাৰ বুলিও গণ্য কৰা হয় ।
একে সময়তে যিসকল লোকৰ পাচনতন্ত্ৰ দুৰ্বল, তেওঁলোকৰো প্ৰায়ে এই সমস্যাৰ সৃষ্টি হয় । এই অৱস্থাত সাধাৰণতে কিছু সাৱধানতা অৱলম্বন কৰিলে ই স্বয়ংক্ৰিয়ভাৱে আৰোগ্য হয় ।
ডাঃ সুখবীৰে বুজাইছে যে, কেতিয়াবা এই ধৰণৰ ৰোগৰ বাবে ৰোগ প্ৰতিৰোধ ক্ষমতা দুৰ্বল হোৱাটোও দায়ী । যদি শৰীৰৰ ৰোগ প্ৰতিৰোধ ক্ষমতা শক্তিশালী হয়, তেন্তে বেছিভাগ ক্ষেত্ৰতে খাদ্যৰ বাবে শৰীৰত প্ৰৱেশ কৰা বেক্টেৰিয়া বা ভাইৰাছৰ যিকোনো এটাই পাচনতন্ত্ৰ বা শৰীৰৰ অন্যান্য তন্ত্ৰত বিশেষ প্ৰভাৱ দেখা নাযায়, আনহাতে এনে সমস্যাৰ সৃষ্টি হ’লেও সাধাৰণতে কিন্তু ভুক্তভোগীয়ে ইয়াৰ অধিক গুৰুতৰ প্ৰভাৱৰ সন্মুখীন হ’ব নালাগে ।
তেওঁ বুজাইছে যে, সাধাৰণ ভাষাত অস্বাস্থ্যকৰ খাদ্যাভ্যাস, অস্বাস্থ্যকৰ জীৱনশৈলী আৰু পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ প্ৰতি অৱহেলা খাদ্য বিষক্ৰিয়াৰ দৰে সমস্যাৰ বাবে দায়ী । সাধাৰণতে ইয়াৰ বাবে মূলতঃ দায়ী বুলি গণ্য কৰা কিছুমান কাৰণ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে-
- দূষিত, কমকৈ সিজোৱা বা বাহি খাদ্য খাই ।
- ৰন্ধা-বঢ়াৰ বাবে লেতেৰা বা দূষিত পানী ব্যৱহাৰ কৰা । শাক-পাচলি ৰন্ধা বা ফল-মূল খোৱাৰ আগতে পৰিষ্কাৰ পানীৰে সঠিকভাৱে ধুব নোৱাৰা ।
- নষ্ট হোৱা দুগ্ধজাত সামগ্ৰী যেনে বাহি দৈ, বাহি গাখীৰ ইত্যাদি সেৱন কৰি ।
- বিশেষকৈ ৰন্ধা বা কম ৰন্ধা আগতে ভালদৰে ধুব নোৱাৰাৰ বাবে নিৰামিষভোজী নহয় ।
- খাদ্য সামগ্ৰী ঢাকি ৰাখিব নালাগে ।
- পাকঘৰত, ৰন্ধা-বঢ়া কৰাৰ সময়ত, খোৱাৰ সময়ত আৰু খাদ্য খোৱা ঠাইত প্ৰয়োজনীয় পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ যত্ন নোলোৱা ।
- পথৰ কাষৰ গাড়ী বা খাদ্য সামগ্ৰী ঢাকি নোপোৱা ঠাইৰ পৰা কিছুমান খাদ্য, য’ত ধূলি আৰু মলি বেছি থাকে আৰু য’ত মাখি আৰু অন্যান্য পোক-পৰুৱা বেছি থাকে ।
- অস্বাস্থ্যকৰ ঠাইৰ পৰা ৰস বা যিকোনো পানীয় খোৱা ।
- খাদ্য প্ৰস্তুত কৰাৰ আগতে বা একো খোৱা আদিৰ আগত সঠিকভাৱে হাত ধুব নোৱাৰা ।
খাদ্য বিষক্ৰিয়াৰ লক্ষণ
তেওঁ কয় যে, যদিও পেটৰ বিষ আৰু বমি আৰু ডায়েৰিয়াক খাদ্য বিষক্ৰিয়াৰ আটাইতকৈ সাধাৰণ লক্ষণ বুলি গণ্য কৰা হয় । কিন্তু ইয়াৰ বাহিৰেও কিছুমান লক্ষণ আছে যিবোৰ এই সমস্যাৰ সৃষ্টি হ’লে দেখা যায়, ইয়াৰে কিছুমান তলত দিয়া ধৰণৰ ।
- পেটৰ তীব্ৰ বিষ বা ক্ৰেম্পিংৰ সৈতে বদহজম
- ঠাণ্ডা আৰু কম বা বেছি জ্বৰ
- শৰীৰত অতি ভাগৰুৱা, দুৰ্বল আৰু শিঠিলতা অনুভৱ কৰা
- মলত তেজ
- মূৰৰ বিষ
- মুখ শুকান
- শৰীৰত পানীলগা
খাদ্য বিষক্ৰিয়াৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ উপায়
ডাঃ সুখবীৰে বুজাইছে যে, খাদ্য বিষক্ৰিয়া বা আন কোনো ধৰণৰ খাদ্য ৰোগৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ হ’লে খাদ্য আৰু পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ লগত জড়িত কিছুমান বিশেষ বস্তুৰ যত্ন লোৱাটো প্ৰয়োজনীয় । ইয়াৰে কিছুমান তলত দিয়া ধৰণৰ ।
- খাদ্য প্ৰস্তুত আৰু খোৱাৰ আগতে চাবোনেৰে হাত ভালদৰে ধুব লাগে ।
- মনত ৰাখিব যে সকলো শাক-পাচলি ৰন্ধা আগতে ভালদৰে ধুই লোৱা হয়, আৰু ফল-মূলো খোৱাৰ আগতে ভালদৰে ধুব লাগে । বিশেষকৈ আম, আপেল, তৰমুজ, খৰবুজ, আঙুৰ, অমিতা আদি ফল খোৱাৰ আগতে কিছু সময় পানীত তিয়াই ৰাখিব লাগে ।
- মনত ৰাখিব যে ৰন্ধা ঠাইখন পৰিষ্কাৰ হ’ব লাগে আৰু যথাসম্ভৱ দূৰলৈ পঁইতাচোৰা আৰু মাখি থাকিব নালাগে (Food Poisoning Diagnosis)।
- খাদ্য ভালকৈ ৰান্ধিব লাগে ।
- খাদ্য সদায় পৰিষ্কাৰ পাত্ৰত ৰাখিব লাগে । আৰু কেতিয়াও খাদ্যখিনি খুলি পাকঘৰৰ চৰ বা আন কোনো ঠাইত এৰি নাযাব ।
- ঘৰতে হওক বা বাহিৰতেই হওক, বাহি খাদ্য বা বহুদিন মুকলি ঠাইত ৰখা আৰু ম্যাদ উকলি যোৱা খাদ্য নাখাব ।
- ঘৰত যদি কোনো পোহনীয়া জন্তু থাকে, তেন্তে পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ প্ৰতি অধিক যত্ন লওক ।
- গৰমৰ দিনত যিমান পাৰি পানী, সতেজ ৰস, বাটাৰ মিল্ক, নাৰিকল পানী আৰু ডিকেফেইনযুক্ত চাহ খাব লাগে । কিন্তু যদি আপুনি কোনো দোকানলৈ ৰস খাবলৈ বা শ্বেক গৈ আছে, তেন্তে মনত ৰাখিব যে সেই ঠাইত পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ যত্ন লোৱা হৈছে ।
- যিমানদূৰ সম্ভৱ নিয়মীয়া খাদ্যত কেৱল সতেজ, লঘু আৰু হজমযোগ্য ঘৰুৱা খাদ্যহে খাব ।
সাৱধানতাৰ প্ৰয়োজন
ডাঃ সুখবীয়ে বুজাইছে যে, কেতিয়াবা সময়মতে মনোযোগ নিদিয়া বা সময়মতে চিকিৎসা নোলোৱাটোৱে খাদ্য বিষক্ৰিয়াৰ বলি হোৱা লোকসকলৰ বাবে এক গুৰুতৰ অৱস্থাৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে । বিশেষকৈ বৃদ্ধ, শিশু, গৰ্ভৱতী মহিলা আৰু ৰোগ প্ৰতিৰোধ ক্ষমতা দুৰ্বল লোকৰ বাবে খাদ্য বিষক্ৰিয়া এক গুৰুতৰ সমস্যাত পৰিণত হ’ব পাৰে । সেইবাবেই ইয়াৰ সাধাৰণ লক্ষণসমূহ দেখাৰ লগে লগে চিকিৎসকৰ সৈতে যোগাযোগ কৰাটো অতি প্ৰয়োজনীয় । ইয়াৰ লগতে চিকিৎসাৰ লগতে চিকিৎসকৰ নিৰ্ধাৰিত খাদ্য আৰু অন্যান্য প্ৰয়োজনীয় সাৱধানতা অৱলম্বন কৰিব লাগে ।
লগতে পঢ়ক: All about Sheet Mask: মুখমণ্ডল উজ্বল তথা সতেজ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত Face Sheet Mask কিমান লাভদায়ক
