বিশেষ প্ৰতিবেদন,১৫ আগষ্ট : ২০১৪ চনত শাসনলৈ অহাৰ পিচতে প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ অধীনত এন ডি এ চৰকাৰে আৰম্ভ কৰা বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি আঁচনিৰ ভিতৰত আছে প্ৰধানমন্ত্ৰী জন-ধন যোজনা (পিএমজেডিৱাই), এক আঁচনি যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে দেশৰ বেংকবিহীন জনসংখ্যাক বেংকিং, সঞ্চয়, জমা একাউণ্ট, প্ৰেৰণ, ঋণ, বীমা আৰু পেঞ্চনৰ দৰে বিত্তীয় সেৱাসমূহত সুলভ প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰা ।
সেই বছৰৰ মে' মাহত প্ৰথমবাৰৰ বাবে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণ কৰাৰ পিচত ২০১৪ চনৰ ১৫ আগষ্টত স্বাধীনতা দিৱস উপলক্ষে লালকিল্লাৰ প্ৰাচীৰৰ পৰা দেশবাসীক সম্বোধন কৰি মোদীয়ে ঘোষণা কৰিছিল, "ভাই-ভনীসকল, মই স্বাধীনতাৰ এই উৎসৱৰ সময়ত এখন আঁচনি আৰম্ভ কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি লৈ ইয়ালৈ আহিছো । ইয়াক প্ৰধানমন্ত্ৰী জন-ধন যোজনা বুলি কোৱা হ'ব । মই এই যোজনাৰ জৰিয়তে দেশৰ আটাইতকৈ দৰিদ্ৰ নাগৰিকসকলক বেংক একাউণ্টৰ সুবিধাৰ সৈতে সংযোগ কৰিব বিচাৰো ।"
তেওঁ কৈছিল যে লাখ লাখ পৰিয়াল আছে যাৰ মোবাইল ফোন আছে কিন্তু কোনো বেংক একাউণ্ট নাই । তেওঁ কৈছিল, "আমি এই পৰিস্থিতিৰ পৰিৱৰ্তন কৰিব লাগিব । দেশৰ অৰ্থনৈতিক সম্পদ দৰিদ্ৰ লোকসকলৰ কল্যাণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা উচিত । পৰিৱৰ্তনটো এই বিন্দুৰ পৰা আৰম্ভ হ'ব । এই যোজনাটোৱে দুৱাৰ মুকলি কৰিব ।"
পিএমজেডিৱাই আনুষ্ঠানিকভাৱে ২০১৪ চনৰ ২৮ আগষ্টত মুকলি কৰা হৈছিল । বিত্ত মন্ত্ৰালয়ৰ বিত্তীয় সেৱা বিভাগৰ দ্বাৰা পৰিচালিত এই আঁচনিৰ অধীনত উদ্বোধনৰ দিনাই ১৫ নিযুত বেংক একাউণ্ট খোলা হৈছিল ।
গীনিজ বুক অৱ্ ৱৰ্ল্ড ৰেকৰ্ডছে এই সাফল্যক স্বীকৃতি দি কৈছিল: "বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি অভিযানৰ অংশ হিচাপে এসপ্তাহত সৰ্বাধিক বেংক একাউণ্ট খোলা হৈছে ১৮,০৯৬,১৩০ আৰু ভাৰত চৰকাৰে ২৩ ৰ পৰা ২৯ আগষ্ট ২০১৪ লৈ এই লক্ষ্যত উপনীত হৈছে ।" আঁচনিখনৰ শুভাৰম্ভ উপলক্ষে মোদীয়ে ঘোষণা কৰে, "আজি আমি বিত্তীয় স্বাধীনতাৰ দিন হিচাপে উদযাপন কৰো আহক ।"
প্ৰধানমন্ত্ৰী জন-ধন যোজনাৰ প্ৰয়োজন কি ?
আঁচনিখনৰ লক্ষ্য হৈছে ভাৰতৰ প্ৰতিটো পৰিয়ালক কমেও এটা মৌলিক বেংক একাউণ্টৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰা । লোকসকলক সুৰক্ষিতভাৱে ধন ৰাহি কৰিবলৈ আৰু আনুষ্ঠানিক ঋণ প্ৰণালী প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ সক্ষম কৰা বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তিৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ । পিএমজেডিৱাই একাউণ্টবোৰ জিৰ' বেলেন্সৰ সৈতে খুলিব পাৰি । অৱশ্যে, যদি একাউণ্ট ধাৰকে চেক বহী বিচাৰে, তেন্তে তেওঁ নিম্নতম বেলেন্সৰ চৰ্ত পূৰণ কৰিব লাগিব ।
প্ৰতিগৰাকী একাউণ্ট ধাৰকক এক ধৰণৰ ডেবিট কাৰ্ড প্ৰদান কৰা হয়, যি ২ লাখ টকাৰ অন্তৰ্নিহিত দুৰ্ঘটনা বীমা ক'ভাৰো আছে (২০১৮ আগষ্টত ১ লাখৰ পৰা দুগুণ কৰা হয়)।
আঁচনিখনে ৬ মাহৰ সন্তোষজনক কাৰ্যকলাপৰ পিচত প্ৰতিটো পৰিয়ালত ১০,০০০ টকাৰ পৰা এক একাউণ্টলৈকে অভাৰড্ৰাফ্ট সুবিধা প্ৰদান কৰে । অভাৰড্ৰাফ্টৰ সীমা মূলতঃ ৫,০০০ টকা আছিল আৰু পিচত ইয়াক ১০,০০০ টকালৈ বৃদ্ধি কৰা হয় ।
২০১৫ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীৰ পূৰ্বে একাউণ্ট খোলা যোগ্য হিতাধিকাৰীসকলক ৩০,০০০ টকাৰ জীৱন বীমা ক'ভাৰো প্ৰদান কৰে । আঁচনিখনৰ একাউণ্টবোৰ প্ৰত্যক্ষ লাভালাভ স্থানান্তৰ (ডিবিটি) আঁচনিৰ অধীনত হিতাধিকাৰীসকলক পোনপটীয়াকৈ চৰকাৰী ৰাজসাহায্য আৰু অন্যান্য লাভালাভ প্ৰদান কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে ।
আঁচনিখনত একাউণ্ট ধাৰকসকলক সঞ্চয়ৰ লাভালাভ, সঠিক বিত্তীয় ব্যৱস্থাপনা আৰু বেংকিং সেৱাবোৰ কেনেদৰে কাৰ্যকৰীভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে সেই বিষয়ে শিক্ষিত কৰাৰ বাবে বিত্তীয় সাক্ষৰতা কাৰ্যসূচীও অন্তৰ্ভুক্ত আছে ।
আঁচনিখনৰ সফলতা
পিএমজেডিৱাই ৱেবছাইটত পোষ্ট কৰা প্ৰতিবেদন অনুসৰি এই বছৰৰ ৩১ জুলাইলৈকে ৫২.৯৯ কোটি একাউণ্ট খোলা হৈছে । যাৰ বেছিভাগ গ্ৰাম্য আৰু অৰ্ধ-নগৰীয়া বেংক শাখাত (৩৫.৩৭ কোটি)। নগৰ আৰু মেট্ৰ' বেংকৰ শাখাত ১৭.৭২ কোটি একাউণ্ট খোলা হৈছে । মুঠ হিতাধিকাৰীৰ ভিতৰত ৩৫.৯৭ কোটি ৰুপে (RuPay) ডেবিট কাৰ্ড জাৰী কৰা হৈছে ।
এই একাউণ্টবোৰত মুঠ জমা ২.২৮ লাখ কোটি টকা অতিক্ৰম কৰিছে, যি সঞ্চয় আৰু বিত্তীয় লেনদেনৰ বাবে এই একাউণ্টবোৰৰ বৰ্ধিত ব্যৱহাৰ প্ৰতিফলিত কৰে ।
এই একাউণ্টবোৰৰ বেছি শতাংশ সক্ৰিয়, যি সূচায় যে হিতাধিকাৰীসকলে নিয়মীয়াকৈ লেনদেনৰ বাবে এই একাউণ্টবোৰ ব্যৱহাৰ কৰি আছে । পিএমজেডিৱাই একাউণ্ট ধাৰকৰ প্ৰায় ৫৬ শতাংশ মহিলা, যি মহিলাসকলক আৰ্থিকভাৱে শক্তিশালী কৰাৰ ক্ষেত্ৰত আঁচনিখনৰ ভূমিকাৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে । ইয়াৰে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সংখ্যক একাউণ্ট আধাৰ কাৰ্ডৰ সৈতে সংযুক্ত কৰা হৈছে, যাৰ ফলত হিতাধিকাৰীৰ একাউণ্টত চৰকাৰী লাভালাভ আৰু ৰাজসাহায্য পোনপটীয়াকৈ সহজ আৰু অধিক কাৰ্যকৰীভাৱে প্ৰদান কৰাত সহায় হয় ।
আঁচনিখনে বেংকিং সেৱাৰ সুবিধা নোপোৱা লোকৰ সংখ্যা যথেষ্ট হ্ৰাস কৰিছে । ই বিশেষকৈ গ্ৰাম্য অঞ্চল আৰু উপেক্ষিত সম্প্ৰদায়সমূহক লাভান্বিত কৰিছে । RuPay ডেবিট কাৰ্ড প্ৰৱৰ্তন আৰু ডিজিটেল বেঙ্কিঙৰ প্ৰচাৰৰ সৈতে, আঁচনিখনে ডিজিটেল পৰিশোধ প্ৰণালীৰ ব্যৱহাৰক উৎসাহিত কৰিছে, যিটো নগদবিহীন অৰ্থনীতিৰ দিশত চৰকাৰৰ প্ৰচেষ্টাৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ ।
ক'ভিড-১৯ মহামাৰীৰ সময়ত, পিএমজেডিৱাই একাউণ্টবোৰে প্ৰধানমন্ত্ৰী গৰীৱ কল্যাণ যোজনাৰ অধীনত লাখ লাখ লোকক বিত্তীয় সাহায্য বিতৰণ কৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল ।
লগতে পঢ়ক :অ’ এন জি চি দিৱস : ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ চৰকাৰী তেল আৰু গেছ অন্বেষক কোম্পানীটোৰ বিশেষ দিনটো - ONGC Day
আঁচনিখনৰ প্ৰত্যাহ্বান আৰু সমালোচনা
এই আঁচনিখনক বিৰোধীয়ে সমালোচনা কৰিছে । তেওঁলোকে দাবী কৰে যে ই ৰাজহুৱা খণ্ডৰ বেংকসমূহৰ ওপৰত অপ্ৰয়োজনীয় কামৰ বোজা সৃষ্টি কৰিছে । সমালোচকসকলৰ মতে,জিৰ' বেলেন্স, বিনামূলীয়া বীমা আৰু অভাৰড্ৰাফ্ট সুবিধাৰ দৰে অফাৰৰ ফলত নকল হ'ব । ইতিমধ্যে বেংক একাউণ্ট থকা বহুতো ব্যক্তিৰ নামত একাউণ্ট খোলা হ'ব পাৰে, বীমা ক'ভাৰ আৰু অভাৰড্ৰাফ্ট সুবিধাৰ দ্বাৰা প্ৰলোভিত কৰিব পাৰে ।
ইয়াৰ উপৰিও যেতিয়া ভাৰত চৰকাৰে এই আঁচনিৰ জৰিয়তে বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তিৰ প্ৰচাৰ কৰিবলৈ সক্ৰিয়ভাৱে চেষ্টা কৰি আছিল, ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেঙ্কে বেংকবোৰক প্ৰতি মাহে নিৰ্দিষ্ট সংখ্যক বাৰতকৈ অধিক এটিএম লেনদেন কৰাৰ বাবে গ্ৰাহকসকলৰ পৰা মাচুল লোৱাৰ অনুমতি দিছিল । এইটোৱে কাৰ্যকৰীভাৱে মানুহক তেওঁলোকৰ নিজৰ সঞ্চয় সহজে লাভ কৰাত বাধা দিছিল আৰু তেওঁলোকক আনুষ্ঠানিক বেংকিং চেনেল ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ নিৰুৎসাহিত কৰিছিল ।
একাউণ্টবোৰৰ এটা অংশ নিষ্ক্ৰিয় হৈ থাকে, অৰ্থাৎ সেইবোৰ নিয়মীয়াকৈ লেনদেনৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা নহয় । ই সূচায় যে যদিও প্ৰৱেশাধিকাৰ উন্নত হৈছে, ব্যৱহাৰ এতিয়াও এক উদ্বেগ হৈ আছে যাক মনোযোগৰ প্ৰয়োজন ।
যদিও আঁচনিখনত বিত্তীয় সাক্ষৰতা কাৰ্যসূচী অন্তৰ্ভুক্ত আছে, গ্ৰাম্য জনসাধাৰণৰ মাজত বিত্তীয় সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ বুজাবুজিৰ ক্ষেত্ৰত এতিয়াও এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যৱধান আছে, যাৰ ফলত আঁচনিখনৰ সম্পূৰ্ণ সম্ভাৱনা সীমিত হৈ পৰিছে । অভাৰড্ৰাফ্ট সুবিধাটো একাউণ্ট ধাৰকসকলে সম্পূৰ্ণৰূপে ব্যৱহাৰ কৰা নাই, আংশিকভাৱে সজাগতাৰ অভাৱৰ বাবে আৰু আংশিকভাৱে কঠোৰ যোগ্যতাৰ চৰ্তৰ বাবে ।
অগ্ৰগতিৰ পথ কি ?
চৰকাৰে 'জন-ধন ২.০' বুলি কোৱা পিএমজেডিৱাই আঁচনিখন আৰু বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে কাম কৰি আছে । ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত আছে একাউণ্ট ধাৰকসকলৰ বাবে উপলব্ধ বিত্তীয় সামগ্ৰীৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰা, বিত্তীয় সাক্ষৰতা বৃদ্ধি কৰা আৰু উন্নত সেৱা প্ৰদানৰ বাবে প্ৰযুক্তিৰ ব্যৱহাৰ ।
একাউণ্ট ধাৰকসকলৰ মাজত ডিজিটেল লেনদেনৰ প্ৰচাৰৰ বাবে ডিজিটেল ইণ্ডিয়া কাৰ্যসূচীৰ অধীনত পিএমজেডিৱাইক অন্যান্য পদক্ষেপৰ সৈতে ক্ৰমান্বয়ে একত্ৰিত কৰা হৈছে, যেনে ইউনিফাইড পেমেণ্টছ ইণ্টাৰফেচ (UPI) আৰু ভাৰত ইণ্টাৰফেচ ফৰ মানি (BHIM)।
পিএমজেডিৱাই একাউণ্ট ধাৰকসকলৰ বাবে বিশেষকৈ মাইক্ৰ'ফাইনেন্স প্ৰতিষ্ঠান আৰু আত্ম-সহায়ক গোটৰ জৰিয়তে, উদ্যোগ আৰু ক্ষুদ্ৰ ব্যৱসায়ক সমৰ্থন কৰাৰ বাবে ঋণৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ উন্নত কৰাৰ প্ৰচেষ্টা কৰা হৈছে ।
সংক্ষিপ্ত বিৱৰণ স্বত্বেও, ই সন্মুখীন হোৱা প্ৰত্যাহ্বান আৰু সমালোচনাৰ স্বত্বেও, পিএমজেডিৱাইয়ে ১.৪ বিলিয়ন জনসংখ্যাৰ এখন দেশত চৰকাৰৰ বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি ৰণনীতিৰ আধাৰশিলা হিচাপে কাম কৰিছে ।
লগতে পঢ়ক :লালকিল্লাত স্বাধীনতা দিৱসৰ পতাকা উত্তোলন প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীৰ - 78th Independence Day
