భారత స్వాతంత్య్ర సమరంలో మహాద్భుత ఘట్టం సహాయ నిరాకరణోద్యమం. నాలుగు దశల్లో సాగిన ఈ ఉద్యమానికి... తెలుగు నేల పూర్తి అండగా నిలిచింది. స్కూళ్లు, కాలేజీలు బాయ్‌కాట్‌ చేశారు. ప్రభుత్వ కార్యాలయాలు మూసేశారు. గుంటూరు బార్‌ అసోయేషన్‌ ఆధ్వర్యాన న్యాయస్థానాలు బహిష్కరించారు. అనేకమంది స్వచ్ఛందంగా ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలను వదులుకున్నారు. బ్రిటిష్ వారి బిరుదులను తిరస్కరించారు. తెల్లదొరలకు పన్నులు కట్టేది లేదంటూ తెగేసి చెప్పారు. ఆంధ్రులంతా ఒక్కతాటిపైకి వచ్చి ఆంగ్లేయుల పాలనకు వ్యతిరేకంగా కదం తొక్కారు. సహాయ నిరాకరణ సెగ తట్టుకోలేకపోయిన తెల్లదొరలు... అరెస్టులు, లాఠీ ఛార్జిలతో అణచివేతకు యత్నించారు. ఆ సమయంలో 'మాకొద్దీ తెల్లదొరతనం' అంటూ ఉద్యమజ్వాల రగిల్చిన గరిమెళ్ల సత్యనారాయణ జైలు పాలయ్యారు. చెయ్యెత్తి జైకొట్టు తెలుగోడా అంటూ దేవులపల్లి కృష్ణశాస్త్రి ప్రజల్ని ఏకోన్ముఖుల్ని చేశారు. మా గాంధీ కొల్లాయి కట్టితేనేమి, కోమటినైతేనేమి అని బసవరాజు అప్పారావు ఆంగ్లేయులను ప్రశ్నించారు.
శాసన సభ్యత్వాలను వదిలేసిన మహానుభావులు..
సహాయ నిరాకరణోద్యమంలో తెలుగు వీరులెందరో మమేకమయ్యారు. కొండా వెంకటప్పయ్య, అయ్యదేవర కాళేశ్వరరావు... శాసన సభ్యత్వాలను త్యజించారు. కల్లూరి సుబ్బారావు, కోడూరు ఆంజనేయులు సహా అనేకమంది ఉపాధ్యాయ వృత్తికి రాంరాం చెప్పేశారు. ప్రకాశం పంతులు, ఉన్నవ లక్ష్మీనారాయణ, మధుసూధనరావు, హనుమంతరావు, అలీ బేగ్‌ లాంటి మహామహులు న్యాయవాద వృత్తికి రాజీనామా చేశారు. 'రామదండు' పేరిట సైనికదళం ఏర్పాటుచేసిన దుగ్గిరాల గోపాలకృష్ణయ్య.. తెలుగునాట ఈ పోరాటానికి ఉద్ధృతరూపం తీసుకొచ్చారు. సహాయ నిరాకరణ స‌మ‌యంలోనే ఆంధ్రనాట అల్లూరి సీతారామ‌రాజు సారథ్యాన రంపా విప్లవం హోరెత్తింది. పల్నాడు పుల్లరి సత్యాగ్రహం, చేరాల-పేరాల ఉద్యమ‌ం, పెద‌నందిపాడు పన్నుల నిరాకరణ... ఉద్యమాన్ని మరింత వేడెక్కించాయి.
కన్నెగంటి రీరంలోకి 26 తుపాకీ గుండ్లు..
తెల్లవాడికి భారతీయుడి వాడి ఏంటో చూపిన తెలుగింటి సార్జెంటు 'కన్నెగంటి హనుమంతు'. గుంటూరు జిల్లా పల్నాడు కార్యస్థలిగా... ఈ విత్తు నువ్వు పెట్టావా, నీరు నువ్వు పోశావా, మా జీవగడ్డపై నీ పెత్తనమేంటి అనే పిడుగుల్లాంటి ప్రశ్నలతో గర్జించాడు. శిస్తు ఎందుకు కట్టాలని రైతుల తరఫున గళమెత్తాడు. అడవుల్లో పుల్లలు ఏరుకోవడం, పశువులను మేపడంపై బ్రిటిష్ పాలకులు ఆంక్షలను ధిక్కరిస్తూ 'పుల్లరి సత్యాగ్రహం' నడిపాడు. హనుమంతు వీరత్యంతో వణికిపోయిన బ్రిటిషన్ పాలకులు... ప్రలోభ పెట్టేందుకు విఫలయత్నం చేశారు. చివరికి 1922 ఫిబ్రవరి 22న మించాలపాడులో కుట్రపూరితంగా కన్నెగంటిపై తుపాకులు ఎక్కు పెట్టారు. ఆయన శరీరంలోకి 26 తుపాకీ గుండ్లు దింపారు. అయినా వెరవని పల్నాటి పోరుబిడ్డ... సుమారు 2 గంటలపాటు బ్రిటిష్ సైన్యాన్ని ఎదుర్కొన్నాడు. 30 ఏళ్ల వయసులో మరణించినా... బుర్రకథల్లో, జంగమదేవర గాథల్లో హనుమంతు నేటికీ నిలిచి ఉన్నాడు.