నా జీవితంలో అనేక మార్పులకు అనూహ్య సందర్భాలు కారణమయ్యాయి. చాలా ఆలోచించి ఆయా సందర్భాల్లో నేనా నిర్ణయాలు తీసుకున్నాను. వాటిపై ఏ కోశమైనా విచారం లేదు నాకు. అలాంటివాటిలో విప్లవాత్మకమైన మార్పు- నా డ్రెస్‌! మదురైలో జరిగిందిది! - మహాత్మాగాంధీ
దక్షిణాఫ్రికా నుంచి వచ్చి జాతీయోద్యమంలో పాల్గొనాలనుకున్న మోహన్‌దాస్‌ కరమ్‌చంద్‌ గాంధీకి ఆయన రాజకీయ గురువు గోపాలకృష్ణ గోఖలే చెప్పిన మాట- నాయకుడిగా ఎదగాలంటే ఒకసారి నీ దేశం గురించి, ప్రజల గురించి తెలుసుకో అని! దీంతో దేశాటనం మొదలెట్టారు గాంధీజీ! లండన్‌లో లా చదివి, దక్షిణాఫ్రికాలో ప్రాక్టీస్‌ చేసినప్పుడు తొలుత సూటూబూటూ, తలపై టోపీ ధరించేవారు. భారత్‌ వచ్చాక గుజరాతీ సంప్రదాయ దుస్తుల్లో తలపై పాగాతో సంపన్నంగా కన్పించేవారు. ఆ దుస్తుల్లోనే దేశాటనకు బయల్దేరి ఓ రోజు చెన్నై నుంచి మదురై వెళుతుంటే రైల్లో సామాన్యులతో సంభాషించారు. విదేశీ వస్త్రాలను బహిష్కరించి... మన స్వదేశీ ఖాదీ కట్టుకోవాలి... అన్నప్పుడు- ‘మేం పేదలం. ఖరీదైన ఖాదీ మాకు అందుబాటులో లేదు’ అంటూ వారినుంచి వచ్చిన సమాధానం గాంధీని ఆలోచనలో పడేసింది. ఒళ్లు కన్పించకుండా పైనుంచి కింది దాకా దుస్తులు ధరించిన తానొకవైపు... పక్కటెముకలు లెక్కించటానికి వీలైన రీతిలో సరైన దుస్తులు లేని నిరుపేద సామాన్యులొకవైపు! అలా మొదలైన ఆలోచనలన్నింటికీ మదురై రైల్లో అనుభవం తోడై... కొత్త ఆహార్యానికి మొగ్గతొడిగింది.
1921, సెప్టెంబరు 22న మదురై నుంచి రామనాథపురం వెళ్లాల్సి ఉంది. మదురై వెస్ట్‌మాసి వీధిలోని ఓ ఉద్యమకారుడి ఇంట్లో దిగిన గాంధీజీ కోసం ఉదయమే వేలమంది బయట వేచి చూస్తున్నారు. బయటకు వచ్చిన గాంధీజీని చూసి అంతా ఒక్క క్షణం ఆశ్చర్యపోయారు. ఆనందంతో చప్పట్లు కొట్టారు. సామాన్య భారతీయుడిలా ధోవతి కట్టి... పైన చిన్న శాలువా కప్పుకొన్న గాంధీజీకి రామనాథపురం దాకా అడుగడుగునా హారతులే! గాంధీజీ తొలిసారి సామాన్యుడి అవతారంలోకి మారిన ఆ ప్రదేశాన్ని ఇప్పటికీ గాంధీ పొట్టల్‌ అని పిలుస్తారు. అలాగని తనలాగే అందరూ అంగవస్త్రంతో... పైన కండువాతో ఉండాలని ఆయన ఎన్నడూ చెప్పలేదు. ‘‘నాలాగే అందరూ ధోవతి ధరించాలని నేను కోరుకోవటం లేదు. విదేశీ వస్త్రాల బహిష్కరణ అంటే ఏంటో అర్థం చేసుకొని, స్వదేశీ ఖాదీని మరింత ఎక్కువగా తయారు చేయాలన్నదే నా కోరిక’’ అని గాంధీ నవజీవన్‌ పత్రికలో స్పష్టం చేశారు.