ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਜੀਵਨ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅਲਟਰਾਵਾਇਲਟ ਕਿਰਨਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਜੀਵਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹਨ। ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਪਰਤ ਹੈ, ਜੋ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਅਲਟਰਾਵਾਇਲਟ ਕਿਰਨਾਂ ਤੋਂ ਸਾਡੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਅਲਟਰਾਵਾਇਲਟ ਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਰਤ ਨੂੰ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੰਭਵ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ(WORLD OZONE DAY 2022) ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਇੱਕ ਨਾਜ਼ੁਕ ਗੈਸ ਢਾਲ ਹੈ ਜੋ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕਿਰਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਨਾ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਓਜ਼ੋਨ ਦਿਵਸ ਹਰ ਸਾਲ 16 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਮਕਸਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢਾਲਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਵੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਗੈਸਾਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕਿਰਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਜਾਣੋ ਕੀ ਹੈ ਵਿਸ਼ਵ ਓਜ਼ੋਨ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ(WORLD OZONE DAY 2022): ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਧੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਵਿਏਨਾ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ 22 ਮਾਰਚ 1985 ਨੂੰ 28 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਇਆ ਅਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਤੰਬਰ 1987 ਵਿੱਚ ਇਸਨੇ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਉੱਤੇ ਮਾਂਟਰੀਅਲ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।
- ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਹਾਸਭਾ ਦੁਆਰਾ 16 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ 'ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1987 'ਚ ਚਰਚਾ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ 19 ਦਸੰਬਰ 2000 ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ 'ਤੇ ਮਾਂਟਰੀਅਲ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ।
- 1994 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਨੇ 16 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।
- ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਰੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਓਜ਼ੋਨ ਦੀ ਕਮੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਸਾਇਣਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ 50 ਅਤੇ 100 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਦਿਨ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੇ ਲਾਭਾਂ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾਇਆ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ।
- 16 ਸਤੰਬਰ 2009 ਨੂੰ ਵਿਏਨਾ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮਾਂਟਰੀਅਲ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਸੰਧੀ ਬਣ ਗਏ।
- ਪੜਾਅਵਾਰ ਹਾਈਡ੍ਰੋਫਲੋਰੋਕਾਰਬਨ (HFCs) 'ਤੇ ਸਮਝੌਤਾ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ 'ਤੇ ਮਾਂਟਰੀਅਲ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ 15 ਅਕਤੂਬਰ 2016 ਨੂੰ ਕਿਵਲੀ, ਰਵਾਂਡਾ ਵਿੱਚ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ 28ਵੀਂ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਕਿਗਾਲੀ ਸਮਝੌਤੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਓਜ਼ੋਨ (ਰਸਾਇਣਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਤਿੰਨ ਆਕਸੀਜਨ ਪਰਮਾਣੂਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਅਣੂ) ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਪਰਲੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਟ੍ਰੈਟੋਸਫੀਅਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਤੋਂ 10 ਤੋਂ 50 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਾੜ੍ਹਾਪਣ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਪਰਤ ਸਭ ਤੋਂ ਮੋਟੀ ਹੈ, ਹਰ ਮਿਲੀਅਨ ਹਵਾ ਦੇ ਅਣੂਆਂ ਲਈ ਕੁਝ ਓਜ਼ੋਨ ਅਣੂਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਪਰਤ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਜ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਅਲਟਰਾਵਾਇਲਟ ਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਾਨ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਯੂਵੀ ਕਿਰਨਾਂ ਪੌਦਿਆਂ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਮੜੀ ਦੇ ਕੈਂਸਰ, ਹੋਰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ਵ ਓਜ਼ੋਨ ਦਿਵਸ ਥੀਮ 2022 ਵਿਸ਼ਵ ਓਜ਼ੋਨ ਦਿਵਸ(WORLD OZONE DAY 2022) 'ਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇਸ ਸਾਲ ਦੀ ਥੀਮ ਹੈ "ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਗਲੋਬਲ ਸਹਿਯੋਗ" ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ'। ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਗਲੋਬਲ ਸਹਿਯੋਗ।
ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੇ ਘਟਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੇ ਘਟਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਰਸਾਇਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਲੋਰੀਨ ਜਾਂ ਬਰੋਮਿਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਸਾਇਣਾਂ ਨੂੰ ਓਜ਼ੋਨ ਡਿਪਲੀਟਿੰਗ ਸਬਸਟੈਂਸ (ODS) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਸਟ੍ਰੈਟੋਸਫੇਅਰਿਕ ਓਜ਼ੋਨ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਵੇਖੀ ਅਤੇ ਇਹ ਧਰੁਵੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਮੁੱਖ ਓਜ਼ੋਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋਕਾਰਬਨ (CFCs), ਕਾਰਬਨ ਟੈਟਰਾਕਲੋਰਾਈਡ, ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋਕਾਰਬਨ (HCFCs) ਅਤੇ ਮਿਥਾਇਲ ਕਲੋਰੋਫਾਰਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਹੈਲੋਨ, ਕਈ ਵਾਰ ਬ੍ਰੋਮੀਨੇਟਿਡ ਫਲੋਰੋਕਾਰਬਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਓਜ਼ੋਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ODS ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਲਗਭਗ 100 ਸਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਆਰਕਟਿਕ ਓਜ਼ੋਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੋਰੀ ਕਿਉਂ ਹੈ?: ਆਰਕਟਿਕ ਉੱਤੇ ਓਜ਼ੋਨ ਦੀ ਕਮੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸੀ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਧਾਰਨ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਟ੍ਰੈਟੋਸਫੀਅਰ ਵਿੱਚ ਠੰਢਾ ਤਾਪਮਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ। ਯੂਰਪੀਅਨ ਸਪੇਸ ਏਜੰਸੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਠੰਡਾ ਤਾਪਮਾਨ (-80 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ), ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ, ਹਵਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋਕਾਰਬਨ (ਸੀਐਫਸੀ) ਆਰਕਟਿਕ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੀ ਕਮੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ।
ਜਾਣੋ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਕਿੰਨੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ:ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਧਰੁਵੀ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ 'ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨੇ ਇਸ ਅਸਧਾਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੁਰਾਖ ਤਾਂ ਬਣ ਗਿਆ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਅਜੇ ਵੀ ਛੋਟਾ ਹੈ। ਜੋ ਕਿ ਦੱਖਣੀ ਗੋਲਿਸਫਾਇਰ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੋਰੀ ਦਾ ਬੰਦ ਹੋਣਾ ਇੱਕ ਧਰੁਵੀ ਵਵਰਟੇਕਸ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਲੌਕਡਾਊਨ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ।