ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ:ਮਾਲਵਾ (Malwa Belt) ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨਾਂ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਮਾਲਵਾ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਹੋਏ। 1995 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਗਾਤਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਾਲਵਾ ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਵਿਚੋਂ 69 ਸੀਟਾਂ ਤਾਂ ਇਕੱਲੇ ਮਾਲਵਾ ਦੀਆਂ ਹੀ ਹਨ। ਮਾਝਾ ਅਤੇ ਦੁਆਬਾ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਾਲਵਾ ਸਿਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੀ ਛੱਤਰੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਮਾਲਵਾ ਬਾਕੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪੱਛੜਿਆਂ ਹੈ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਮਾਲਵਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਮਾਲਵਾ 'ਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਮਾਲਵਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੂੰ ਤਰਸੇ: ਮਾਲਵਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ਪਰ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਮਾਝਾ ਅਤੇ ਦੁਆਬਾ ਤੋਂ ਪੱਛੜਿਆ ਹੈ। ਮਾਲਵਾ ਨੇ ਟਿੱਬਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰ ਲਿਆ, ਪਰ ਕਈ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮਸਲੇ ਜਿਉਂ ਦੇ ਤਿਉਂ ਬਰਕਰਾਰ ਹਨ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਰਤਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਾਲਵਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਸ ਪਾਸੇ ਰਾਜੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਬ੍ਰਿਿਟਸ਼ ਸਾਸ਼ਨ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਰਾਜੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਸ਼ਨ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪਾਸੇ ਜਿਥੇ ਹੋਰ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਸਨ ਉਹ ਖੇਤਰ ਘੱਟ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਪਜਾਊ ਅਤੇ ਜਰਖੇਜ ਰਹੀ। ਜਦਕਿ ਹੁਣ ਦਾ ਮਾਲਵਾ ਉਹਨਾਂ ਵੇਲਿਆਂ 'ਚ ਟਿੱਬਿਆਂ ਦਾ ਢੇਰ ਸੀ। ਹਲਾਂਕਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਾਲਵਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਤਾਂ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਬਾਕੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹੋਇਆ ਹੈ।
1966 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੱਲਿਆ ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਦੌਰ:1966 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਵੱਖ ਹੋਏ ਉਸ ਵੇਲੇ ਮਾਲਵਾ ਦਾ ਸਿਆਸੀ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮਾਲਵਾ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮਾਲਵਾ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਇਆ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਤੇ ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਲਿਹਾਜ ਨਾਲ ਵੀ ਮਾਲਵਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖੇਤਰ ਬਣਿਆ। ਦੁਆਬਾ ਇਸ ਅਬਾਦੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪੱਖੋਂ ਭਾਵੇਂ ਛੋਟਾ ਹੈ, ਪਰ ਦੁਆਬਾ ਵਾਸੀਆਂ ਵਿਚ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁੁਰੂ ਹੋਇਆ ਇਸ ਕਰਕੇ ਦੁਆਬਾ ਬਾਕੀ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਕਸਿਤ ਹੈ। ਮਾਲਵਾ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਬਾਗੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਥੇ ਕਈ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਹਕੂਮਤਾਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਲਈ। ਪ੍ਰਜਾ ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਰਗੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਨੇ ਮਾਲਵਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।