ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ: ਯੋਧੇ ਕੌਮਾਂ ਦੇ ਸਰਮਾਇਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਹਨ ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਵਾਲਾ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ ਜਰਨੈਲ ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਚਮਕਦਾ ਹੀਰਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਦਾ ਜਨਮ 1785 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਅਟਾਰੀ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।
ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਭਰਤੀ
ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਕਮਾਨ ਮਹਾਰਾਣੀ ਜਿੰਦ ਕੌਰ ਕੋਲ ਸੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਜਰਨੈਲ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ। ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਨੇ 1818 ਈਸਵੀ ਤੋਂ 1838 ਈ. ਤੱਕ ਮੁਲਤਾਨ, ਪੇਸ਼ਾਵਰ, ਕਸ਼ਮੀਰ, ਸੰਗੜ, ਬੰਨੂੰ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਬੜੀ ਹੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਲੜੀਆਂ ਅਤੇ ਜਿੱਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ।
1845 ਦੀ ਸਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਜੰਗ
ਬਰਤਾਨਵੀ ਫ਼ੌਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਾਹੌਰ ਉੱਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚਕਾਰ 10 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1845 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਪਰ ਖ਼ੂਨੀ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਵਾਲਾ ਨੇ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜੰਗਾਂ ਲੜੀਆਂ ਅਤੇ ਜਿੱਤੀਆਂ, ਪਰ 1845 ਈਸਵੀ ਦੀ ਸਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਜੰਗ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਨੂੰ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਗੱਦਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲੇ ਹੋਏ ਸਨ।