ਕਬਾੜ ਤੋਂ ਬਣੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਭੋਪਾਲ: ਕਿਸੀ ਨੇ ਖੂਬ ਕਿਹਾ ਹੈ… "ਸਕੂਨ ਸੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਚ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਂਗ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਸੀ, ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਾਂ ਵਾਂਗ… ਸ਼ਹਿਰੀ ਗਲੈਮਰ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਲਾ ਚਿਹਰਾ ਝੁੱਗੀਆਂ-ਝੌਂਪੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਚਮਕ ਤਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਿਸੇ ਸੁਪਨੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।" ਪਰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਭੋਪਾਲ ਦੀ ਝੁੱਗੀ 'ਚ ਕਬਾੜ ਤੋਂ ਬਣੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਆਦੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਤਾਬੀ ਮਸਤੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ 3 ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ: ਇਹ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਕਰੀਬ 7 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਝੁੱਗੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ 11ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਮੁਸਕਾਨ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ, ਉਹ ਝੁੱਗੀ-ਝੌਂਪੜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਰੱਸੀ ਉੱਤੇ ਲਟਕਾ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਬੱਚੇ ਆਉਂਦੇ, ਕੋਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਤੇ ਕੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ। ਮੁਸਕਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਧਦੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਕੋਲ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਵਧਦੀ ਗਈ। ਮੁਸਕਾਨ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬਸਤੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਥੜ੍ਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਗਣੇਸ਼ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਦੁਰਗਾ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਚਾਦਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ੈੱਡ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਸ਼ੈੱਡ ਨਾਲ ਰੱਸੀ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਟਕਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।
ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਕਬਾੜ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ:ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਦੀ ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਬਾਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਆਫ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਇੰਡੀਆ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਤਹਿਤ ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਚੁਣਿਆ।
ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਜੰਕ ਆਈਟਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਈ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ: ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਪ੍ਰਿਅਦਰਸ਼ਿਤਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ, “60 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਬਾੜ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਭੋਪਾਲ ਦੇ ਕਬਾੜ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਗੇਟ, ਟੀਨ ਦੇ ਡੱਬੇ, ਨਾਈਲੋਨ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ ਲਿਆ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਟੀਨ ਦੇ ਡੱਬੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਬਣੇ ਬਾਂਸ ਨੂੰ ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਨਾਲ ਪੇਂਟ ਕਰਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ 'ਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਆਉਂਦੇ 30 ਦੇ ਕਰੀਬ ਬੱਚੇ: ਕਰੀਬ 3 ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਲੀ ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਨਾਂ 'ਕਿਤਾਬੀ ਮਸਤੀ' ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ, ਮੁਸਕਾਨ ਅਤੇ ਵਲੰਟੀਅਰ ਪੰਕਜ ਠਾਕੁਰ ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਦਾ ਹੋਮਵਰਕ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਕਜ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, "ਇੱਥੇ 10ਵੀਂ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਰਸ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਰੋਜ਼ 30 ਦੇ ਕਰੀਬ ਬੱਚੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
