ਪੀਲੀਭੀਤ: ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਟਾਈਗਰ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਦੁਰਲੱਭ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਕਈ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਪੀਲੀਭੀਤ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਆਮਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੁਰਲੱਭ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਣ ਪੀਲੀਭੀਤ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਗਾਮੀ ਮਾਨਸੂਨ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਰਲੱਭ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਕਮਰ ਕੱਸ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਉਮਰ
ਸੱਪ ਸਰੀਸਰਪ ਵਰਗ ਦਾ ਜਾਨਵਰ ਹੈ। ਇਹ ਜਲ ਥਲ ਦੋਨਾਂ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਭੋਜਨ ਡੱਡੂ, ਚੂਹੇ, ਛਿਪਕਲੀ, ਪੱਛੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਡੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਕਰੀਬ 270 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 15 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਹਨ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਔਸਤ ਉਮਰ 10 ਤੋਂ 25 ਸਾਲ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਅਜਗਰ ਕਰੀਬ 40 ਸਾਲ ਤੱਕ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਪੀਲੀਭੀਤ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ
ਪੀਲੀਭੀਤ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਕਰੀਬ 18 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਇੰਡੀਅਨ ਕੋਬਰਾ, ਰਸੇਲ ਵਾਈਪਰ, ਕਾਮਨ ਕਰੇਤ, ਬੇਂਡੇਡ ਕਰੇਤ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਗੈਰ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਜਗਰ, ਰੈਟ ਸਨੇਕ, ਖੁਕਰੀ ਸਨੇਕ, ਟ੍ਰੀ ਸਨੇਕ, ਕੀਲਬੈਕ ਸਨੇਕ, ਸੈਂਡ ਬੋਆ ਸਨੇਕ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨਸੱਪਾਂ ਦੀ ਦੁਰਲੱਭ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ
ਦੁਰਲੱਭ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਕਈ ਸੱਪ ਪੀਲੀਭੀਤ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਪੀਲੀਭੀਤ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਦਾ ਢੁਕਵਾਂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਹੈ। ਆਮਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਸੱਪ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਬਿੱਲ ਬਣਾ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਦੇ ਦਬਾਅ ਤੋਂ ਦੂਰ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਵਤੀਤ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੀਲੀਭੀਤ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਐਲਾਨਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਥੇ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਕਈ ਦੁਰਲੱਭ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਹਰ ਦੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਬੰਦ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਚਲਦੇ ਜੰਗਲ ਦੀ ਆਬੋਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਕਈ ਦੁਰਲੱਭ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਏ ਦਿਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਬੀਲਾ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸੱਪਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਚੁੱਕਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਕਦਮ
ਪੀਲੀਭੀਤ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ 18 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਦੁਰਲੱਭ ਕਿਸਮ ਦੀ ਹੈ। ਪੀਲੀਭੀਤ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਫ਼ਕਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਦੁਰਲੱਭ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੇ ਸੱਪ ਵੀ ਇੱਥੇ ਦੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ ਆਮਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਖੁਦ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਲ਼ਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਪਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਚੂਕਦੀ। ਮਾਨਸੂਨੀ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲਾਂ ਦਾ ਜਿਆਦਾ ਤਰ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਸੱਪ ਜੰਗਲਾ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਆਪਣੇ ਭੋਜਣ ਨੂੰ ਤਲਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਆਬਾਦੀ ਖੁਦ ਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਅਤੇ ਡਰ ਦੇ ਚਲਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਪਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਪੀਲੀਭੀਤ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਸੱਪ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੇ ਕਾਬਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਪਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਦੇ ਲਈ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਹੀ ਵੱਢਦਾ ਹੈ ਸੱਪ। ਆਮਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖ ਸੱਪ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਘਬਰਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੁਦ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਸੱਪ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੱਪ ਖੁਦ ਨੂੰ ਅਸਰੁੱਖਿਅਤ ਦੇਖ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਾਹਰਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸੱਪਾਂ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਬਾਅ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਤਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦੇ।
ਪੀਲੀਭੀਤ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ
1. Spectacled Cobra
ਇਸ ਸੱਪ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੇ ਤੰਤਰਿਕ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਪੰਗੁ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਲਕਵਾ ਮਾਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਝੱਗ ਨਿਕਲਣ ਲਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਧੁੰਦਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਉੱਤੇ ਇਲਾਜ ਨਾ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਅੰਧਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਖਰ ਵਿੱਚ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਬਾਲਗ ਸੱਪ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 1 ਮੀਟਰ ਤੋਂ 1.5 ਮੀਟਰ (3.3 ਤੋਂ 4.9 ਫੁੱਟ) ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
2. Monocled Cobra
ਇਹ ਇਕ ਲੰਬਾ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਸੱਪ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 5.6 ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੈ। ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਇਹ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸੱਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਸੱਪ ਹੈ।
3. Russel's Viper
ਰਸੇਲ ਵਾਈਪਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 'ਕੋਰੀਵਾਲਾ' ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਕਰੇਟ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਸੱਪ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਘਾਤਕ ਸੱਪ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੇਦ ਗੁਸੈਲ ਸੱਪ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਕੱਟਣ ਕਾਰਨ ਹਰ ਸਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 25,000 ਲੋਕ ਮਰਦੇ ਹਨ।
4. Common Krait