ਵਾਰਾਣਸੀ: ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਰਸਤੇ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲਏ ਗਏ ਫੈਸਲੇ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਬਦਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਲਗਭਗ 28 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਨਾਰਸ ਆਏ ਜੁਡੋ ਕੋਚ ਲਾਲ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ 1980 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1995 ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਾ ਅਤੇ ਅਤਵਾਦ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਸੀ ਤਦੋਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਖੇਡ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰ ਰਹੇ ਲਾਲ ਕੁਮਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾੜੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਕੇ ਯੂਪੀ ਦਾ ਰੁਖ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਧਰਮਨਗਰੀ ਬਨਾਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਰਮਭੂਮੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਠਾਣੀ। ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੂਡੋ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਉਚਾਈਆਂ ਦੇਣ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜੋ ਅੱਜ ਕਈਆਂ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਵਜਾ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।
ਲਾਲ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਯੂਪੀ ਵਿੱਚ ਜੁਡੋ ਕੁਮਾਰ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੋਚ ਸਟੇਡਿਅਮ ਦੇ ਏਸੀ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਲਕਿ ਪਿੰਡ ਦੀ ਮਿਟ੍ਟੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਪਿੰਡ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸੈਕੜੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ਪਰ ਤਕਲੀਫ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੈਕੜਿਆਂ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਕੋਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਗਵਾਚੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਲਈ ਉਜਾਲੇ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੈਕੜੇ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਲੇਅਰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਫਾਈਟਰ ਕੋਚ ਦੇ ਕੋਲ ਹੋਣ ਤੱਕ ਨਾ ਨੌਕਰੀ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਉਮੀਦ।
ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਛੱਡਿਆ ਆਪਣਾ ਘਰ
ਲਾਲ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ 1985 ਦੀਆਂ ਕੌਮੀ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਤਗਮਾ ਜੇਤੂ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਉਟ ਆਫ਼ ਸਪੋਰਟਸ, ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ ਜੂਡੋ ਕੋਚ ਦਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਅਤਿਵਾਦ ਅਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਦੂਸਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਭਵਿੱਖ ਨਹੀਂ ਜੀ ਸਕੇਗਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕਰੇਗਾ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਯੂਪੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਾਰਜ ਸਥਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
1993 'ਚ 300 ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਕਰੀਅਰ
ਲਾਲ ਕੁਮਾਰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ 1993 ਵਿੱਚ ਬਨਾਰਸ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਵਾਰਾਣਸੀ ਡਾਕਟਰ ਸੰਪੂਰਨਾਨੰਦ ਸਪੋਰਟਸ ਸਟੇਡੀਅਮ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ, ਤਦ ਸਾਬਕਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਅਤੇ ਤਤਕਾਲੀ ਖੇਤਰੀ ਖੇਡ ਅਧਿਕਾਰੀ ਐਨ ਪੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਜੂਡੋ ਦੇ ਭਵਿੱਖ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜੇ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਐਨਪੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੂਡੋ ਨੂੰ ਕੋਚ ਵਜੋਂ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਜੂਡੋ ਕੋਚ ਵਜੋਂ 300 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਦੀ ਪੋਸਟਿੰਗ ਮਿਲੀ।
ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਮੋੜਿਆ ਪਿੰਡਾਂ ਵੱਲ
ਲਾਲ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਜੂਡੋ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜੂਡੋ ਦਾ ਨਾਮ ਪਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ। ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਲਾਲ ਕੁਮਾਰ ਸ਼ਹਿਰ ਛੱਡ ਕੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਇਕ-ਇਕ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਲੋਹਟਾ, ਭੱਟੀ, ਭਰਥੜਾ, ਧੰਨੀਪੁਰ ਸਮੇਤ 10 ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਹ ਪਹਿਲਵਾਨ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਕੁਸ਼ਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਜੂਡੋ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਸਨ, ਪਰ ਲਾਲ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਕ ਜਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।
ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਭਵਿੱਖ, ਪਰ ...
ਚਾਹੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਯੂਪੀ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਮਾਸ਼ਰੇ ਜਾਂ ਕੋਮਨਵੈਲਥ ਗੇਮ ਵਿੱਚ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਵਿਵੇਕ ਕੁਮਾਰ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬਿਹਤਰ ਖੇਡਾਂ ਨਾਲ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਲਾਲ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਆਈਆਂ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗਰੀਬ ਬੱਚਿਆਂ ਕੋਲ ਜੂਡੋ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਸ 'ਤੇ, ਉਸ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਦਾਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ।
ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਖੁਸ਼ੀ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਦਰਦ
ਲਾਲ ਕੁਮਾਰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚੇਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਜੂਡੋ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਉੱਚਾ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਨੌਕਰੀ ਮਿਲਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਫਲ ਵੀ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। 28 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਮੈਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ 300 ਰੁਪਏ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਧ ਕੇ 1200 ਰੁਪਏ ਹੋ ਗਈ। 2000 ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮਿਹਨਤਾਨਾ 7000 ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵੇਲੇ ਲਗਭਗ 25 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਕਿਸ ਕੰਮ ਲਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿਰਫ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।
ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ 28 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ, ਸੈਂਕੜੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜੂਡੋ ਦਾ ਨਾਮ ਉੱਚਾ ਕਰਕੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਤਗਮੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਮੇਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸ਼ਾਇਦ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਸਫਲ ਰਹੀ, ਪਰ ਇਹ ਮੇਰੇ ਲਈ ਅਸਫਲ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਹੁਣ ਮੈਂ 58 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਹਾਂ। 2 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਮੈਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗਾ. ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਕੀ ਕਰ ਸਕਿਆ, ਇਹ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਹੈ।
