ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਕਈ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਇੱਛਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਪੂਰੀ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਲਾਂਘਾ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਸਰਹੱਦ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਚਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ 1947 ਵਿਚ ਵੰਡ ਵੇਲੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ।
ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪਲ ਸੀ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਧਿਆਨ ਗਿਆ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਉਦਘਾਟਨ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਦਰਸਾਉਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘੇ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇਮਰਾਨ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ।
ਆਸ਼ਾਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਤਰਕ ਹੈ, ਕਿ ਜਦੋਂ ਦੋਵੇਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘੇ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ ਵਜੋਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਨਿਰਾਸ਼ਾਵਾਦੀ ਆਮ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਤੇ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦੇ ਤਜ਼ੁਰਬੇ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਦਲੀਲ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਗੇ - ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸੰਸਥਾਗਤਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
ਪਰ ਨਿਰਾਸ਼ਾਵਾਦੀ ਆਮ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਤੇ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦੇ ਤਜ਼ੁਰਬੇ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਦਲੀਲ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਗੇ - ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸੰਸਥਾਗਤਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਤੱਥ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਇਮਰਾਨ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਮੋਦੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਜੈਤੂਨ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਬਾਰੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਰੁਤਬੇ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕਥਿਤ ਦੁਰਾਚਾਰ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਚੁੱਕਿਆ। ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੋਵਾਂ ਮੋਰਚਿਆਂ 'ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘਰੇਲੂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਇਮਰਾਨ ਖ਼ਾਨ ਕੋਲ ਕਸ਼ਮੀਰ' ਤੇ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮੌਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਗੁਆਏਗਾ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਮੋਦੀ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਾਮਿਆਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਹੇ ਹੋਏ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਲਾਂਘਾ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਸ ਉਦਘਾਟਨ ਨੂੰ ਬਰਲਿਨ ਦੀਵਾਰ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘੇ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਨੂੰ ਬਰਲਿਨ ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਢਹਿ ਜਾਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਤੱਥਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।
ਤਿੰਨ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਬਰਲਿਨ ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਢਹਿ ਜਾਣ ਨਾਲ ਪੂਰਬੀ ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਦਰਮਿਆਨ ਮਨਮਾਨੀ ਵੰਡ ਦੇ ਅੰਤ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੇ ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਦੇ ਅੰਤ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਵੀ ਦਿੱਤਾ; ਦੋਵੇਂ ਮਹਾਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਕੌੜੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਅਤੇ ਬਰਲਿਨ ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਣ ਨੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਹੀ ਰਾਹ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਖਤਮ ਹੋਣਾ ਬਾਕੀ ਹੈ।
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਵਿਖੇ ਲਾਂਘੇ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਾਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੁੱਖ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਗ਼ੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਕੀਤੀ। ਰੈਡਕਲਿਫ ਲਾਈਨ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਵਫ਼ਦ - ਜਿਸ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸਾਬਕਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਦੋਵਾਂ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਲਗਾਤਾਰ ਤਣਾਅ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 370 ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਦੇ ਅਚਾਨਕ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਲਾਂਘੇ ਨੂੰ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਝੌਤੇ' ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਆਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਪਰ ਭਾਰਤ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਿਕਲਪ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਬਾਰੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਰਦਿਆਂ ਵੇਖੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘਾ ਖੋਲ੍ਹਣ ਬਾਰੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਲੁਕਿਆ ਏਜੰਡਾ ਹੁਣ ਇੰਨਾ ਲੁਕਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਿਲਾਂ-ਦਿਮਾਗਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ-ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਉਪਾਅ ਵਜੋਂ ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਆਪਣੇ ਅਸਲ ਇਰਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੁਕਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ, ਇਕਸੁਰ ਸਿਵਲ-ਮਿਲਟਰੀ ਬੌਹਨਮੀ ਦੇ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਗਲਿਆਰੇ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਚਿੰਤਾ, ਆਸ਼ਾਵਾਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਘਟੀਆ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ 2 ਦਹਾਕਿਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੇ ਦਬਾਇਆ ਸੀ। ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਇਕ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੀਡੀਓ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ' ਤੇ, 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸੈਨਿਕ ਜਰਨਲ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਆਖਿਰਕਾਰ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਸਟਾਰ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਰੂਪਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਬਾਰੇ ਇਕ ਕਮੇਟੀ ਵਿਚ ਇਕ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀ - ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਾਫਿਜ਼ ਸਈਦ ਦਾ ਕਰੀਬੀ ਸਾਥੀ ਚਾਵਲਾ ਦੀ ਵੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਕਦਮ ਦਾ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।
ਮਾਣਮੱਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਲੋਂ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁਝਾਅ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਹੋਣਗੇ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀਆਂ ਸੰਸਥਾਗਤ ਢਾਂਚਿਆਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਲਾਮਬੰਦੀ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ , ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਲਾਂ ਤੋਂ ਸਰਗਰਮ ਹਮਾਇਤ ਕੀਤੇ ਬਗੈਰ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੂਰ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਜਾਪਦੀ ਹੈ।
ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਦੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਸੰਬੰਧੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਕਈ ਡਰੋਨਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਨੂੰ ਇਸ ਰਣਨੀਤੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੋਦੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਦਲੇਰਾਨਾ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਰਸਮੀ ਚਾਲਾਂ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਦਸੰਬਰ, 2015 ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਮਰੁਤਬਾ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ੋਖ਼ਮ ਭਰੀ ਯਾਤਰਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਸੰਦ ਸੀ। ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿਰੀਖਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਅਣਗੌਲਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ ਜਨਵਰੀ 2016 ਵਿਚ ਪਠਾਨਕੋਟ ਏਅਰਬੇਸ ਹਮਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸਦਾ ਤਤਕਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਇਸ ਵਾਰ ਇਹ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫ਼ੌਜ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੱਕ ਵਿਚ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਖ਼ਦਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਪੂਰੀ ਫ਼ੌਜ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਾ ਹੋਵੇ; ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਟਕਲਾਂ ਹਨ ਕਿ ਕਮਰ ਜਾਵੇਦ ਬਾਜਵਾ ਤੋਂ ਜੂਨੀਅਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਰਨੈਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਵਾਧੇ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਹਨ।
ਇਸ ਪਿਛੋਕੜ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦਿਆਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਹ “ਚੰਗਾ ਇਸ਼ਾਰਾ” ਇਕ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੋਦੀ ਵੱਲੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤੇ ਅੱਤਵਾਦ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਹਮਲਾਵਰ ਅਹੁਦੇ ਨੂੰ ਢਿੱਲ ਦੇਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਇਕ ਮੂਰਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਮਾਇਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅਸਹਿ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਉਲਟਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਲਮੀ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਅਸਥਿਰ ਵਾਦੀ ਵਿਚ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਇਸ ਪਿਛੋਕੜ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦਿਆਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਹ “ਚੰਗਾ ਇਸ਼ਾਰਾ” ਇਕ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੋਦੀ ਵੱਲੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤੇ ਅੱਤਵਾਦ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਹਮਲਾਵਰ ਅਹੁਦੇ ਨੂੰ ਢਿੱਲ ਦੇਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਮਾਇਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅਸਹਿ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਉਲਟਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਲਮੀ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਅਸਥਿਰ ਵਾਦੀ ਵਿਚ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾਵਾਦੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪੋ-ਆਪਣੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਪੱਕਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਸੱਚ ਕਿੱਥੇ ਹੈ। ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਭੱਖੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਲਗਭਗ ਅਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿਛਲੇ ਸੱਤ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਤਰਾਅ-ਚੜਾਅ ਵੇਖੇ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਪੜਾਅ ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤੰਗ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜਾ ਹੈ।
ਜੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਘਟਨਾ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗ਼ੈਰ-ਰਸਮੀ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਕਲਪਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਕਸ਼ਮੀਰ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣਾ ਜਨੂੰਨ ਛੱਡਣਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਝਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਜਿਹੀ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਨਾ ਹੀ ਮਿਲਟਰੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਇਸਲਾਮਿਕ ਸਮੂਹ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਅਜਿਹੀ ਪਹੁੰਚ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਸਮਰਥ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ।
