ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਸੂਚਨਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨ (ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ.) ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਮਕਾਜ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਬਿਨੈਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਪਬਲਿਕ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਨਿਯਮਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। 2007 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ 20 ਕੇਸ, ਹਮਲੇ ਦੇ 45 ਅਤੇ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਦੇ 73 ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਕਾਰਕੁਨ 2005 ਤੋਂ ਮਾਰੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ 365 ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਧਮਕੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।
ਸੀਐਚਆਰਆਈ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਐਕਟ 2005 ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਹਮਲੇ ਹੋਏ। ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਸਨ। ਇਸ ਸਾਲ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਹਮਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਕੁੱਲ 83 ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਗਿਰਾਵਟ ਵੇਖੀ ਗਈ। 2013 ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ 36 ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਸਾਲ 2014 ਵਿੱਚ 26 ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ 21 ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀਆਂ 14 ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਸਨ।
ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ
- ਮਈ 2019 ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਘਾਟਕੋਪਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਕਾਰਕੁਨ ਸੰਜੇ ਦੂਬੇ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
- ਨਾਨਜੀਭਾਈ ਸੌਂਦਰਵਾ ਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਾਜਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੋਟਡਾ ਸੰਗਾਨੀ ਤਾਲਿਕਾ ਵਿੱਚ 2018 ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ 6 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ 17 ਸਾਲਾ ਬੇਟੇ ਦਾ ਵੀ ਉਸੇ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਨਾਜਪੁਰ ਦੀ ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ ਵਿੱਚ ਮਨਰੇਗਾ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਪਰਦਾਫ਼ਾਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਮੁਹੰਮਦ ਤਾਹਿਰੂਦੀਨ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਾਬ ਕਾਰਡ ਧਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਫੈਲਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਜਾਅਲੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਪੈਸੇ ਕੱਢਵਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ।
- ਅਮਿਤ ਜੇਠਵਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਕਾਰਕੁਨ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਲ 2010 ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸਾਬਕਾ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਸੋਲੰਕੀ ਵੱਲੋਂ ਕਥਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਿਰ ਦੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਮਾਈਨਿੰਗ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
- ਗੌਤਮ ਬੁੱਧਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਡਨਕੌਰ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਕਾਰਕੁਨ ਅਨੂਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਅੰਗਾਂ 'ਤੇ ਸਿਗਰੇਟ ਦੇ ਬੱਟਾਂ ਨਾਲ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਚਾਰ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ, 2013 ਵਿੱਚ ਗੁਆਂਢੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪੈਟਰੋਲ ਪੰਪ ਨੇੜੇ ਸੁੱਟਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਰਾਡਾਂ ਨਾਲ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ।
- ਐਡਵੋਕੇਟ ਮੁਹੰਮਦ ਹਸੀਮ ਸ਼ੇਖ 'ਤੇ ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ ਹਾਕੀ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਰਾਡ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਘਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਡੀਆਂ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਉਂਗਲੀ ਤੋੜੀ ਗਈ, ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਸੈੱਲ ਫੋਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਰਸ ਖੋਹ ਲਿਆ।
- ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰੇਮੀ, ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਣ ਅਤੇ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਕਾਰਕੁਨ, ਸ਼ਹਿਲਾ ਮਸੂਦ ਨੂੰ ਅਗਸਤ 2011 ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਨਰਮਦਾ ਸਮਾਗਮ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੰਗੀ ਗਈ ਸੀ।
- ਫ਼ਰਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ 40 ਸਾਲਾ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਕਾਰਕੁਨ ਦੀ ਮੌਤ ਕੇਂਦਰੀਪਾੜਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਭੰਡਾਰਨਿਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਓਡੀਸ਼ਾ ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਯਾਤਰੀ ਸਥਾਨ ਦੀ ਗ਼ੈਰਕਨੂੰਨੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਪਰਦਾਫ਼ਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ
- ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਬਿਨੈਕਾਰ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਗੁਪਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਜਿਸ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਿਨੈਕਾਰ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਰਜ਼ੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਸਬੰਧਿਤ ਵਿਅਕਤੀ / ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਈ ਜਾਏਗੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਤੀਜੀ ਧਿਰ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਬਿਨੈਕਾਰ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਮੰਗਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਐਕਟ ਦੀ ਧਾਰਾ 11 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਏਗੀ।
- ਸਾਰੇ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਪਰਦਾਫ਼ਾਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਵਜੋਂ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਇੱਕ ਵਿਸਲਬਲੋਅਰ ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ ਐਕਟ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨਾਕਾਮੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ।
- ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕਰਨਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੇ ਪੀਆਈਓਜ਼ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ. ਬਿਨੈਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਅਰਜ਼ੀ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
