ਹੈਦਰਾਬਾਦ : ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਲੇਖਕਾਂ ਚੋਂ ਇੱਕ, ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ (Munshi Premchand) ਨੂੰ ਸ਼ਰਤਚੰਦਰ ਚਟੋਪਾਧਿਆਏ ਨੇ ਨਾਵਲ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਇੱਕ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ। ਜਿਸ ਨੇ ਪੂਰੀ ਸਦੀ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਸੇਧ ਦਿੱਤੀ। ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ, ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ, ਜੋ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਦਾ ਜਨਮਦਿਨ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 31 ਜੁਲਾਈ 1880 ਨੂੰ ਵਾਰਾਣਸੀ (ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਾਮਹੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਨਾਵਲ ਦਾ ਸਮਰਾਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਨੇ 8 ਅਕਤੂਬਰ, 1936 ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ।
ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, 'ਕਵਿਤਾ ਸੱਚੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੱਚੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਦੁੱਖ ਦੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ, ਇਹ ਉਦੋਂ ਹੀ ਪੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦੁੱਖ ਜਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।
ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲਾਂ
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂਅ ਧਨਪਤ ਰਾਏ ਸ਼੍ਰੀਵਾਸਤਵ ਅਤੇ ਉਪਨਾਮ ਨਵਾਬ ਰਾਏ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਆਪਣੇ ਉਪਨਾਮ ਨਾਲ ਲਿਖੀਆਂ। ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂਅ ਬਦਲ ਕੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਂਅ ਮੁਨਸ਼ੀ ਉਨ੍ਹਾ ਦੀ ਚੰਗੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਲਿਖਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਨਾਵਲ, 250 ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖ ਲਿਖੇ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ।
- ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਲਮਹੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਅਜਾਇਬ ਲਾਲ ਦੀ ਚੌਥੀ ਸੰਤਾਨ ਸੀ। ਅਜਾਇਬ ਲਾਲ ਡਾਕਘਰ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਆਨੰਦੀ ਦੇਵੀ ਇੱਕ ਘਰੇਲੂ ਮਹਿਲਾ ਸੀ।
- ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਦੇ ਦਾਦਾ ਗੁਰੂ ਸਹਾਇ ਲਾਲ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ -ਪਿਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਦਾ ਨਾਂਅ ਧਨਪਤ ਰਾਏ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਧਨ ਦਾ ਮਾਲਕ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ 7 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਲਾਲਪੁਰ ਪਿੰਡ (ਲਮਹੀ ਤੋਂ ਢਾਈ ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਦੇ ਇੱਕ ਮਦਰਸੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੌਲਵੀ ਤੋਂ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਸਿੱਖੀ।
- ਜਦੋਂ ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ 8 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਾਦੀ ਦਾ ਵੀ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਸੀ।
ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
- ਮਾਂ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਮਗਰੋਂ ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗ ਪਏ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੇਚਣ ਦਾ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਸਕੇ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ, ਜਿਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਜੌਰਜ ਡਬਲਯੂ ਐਮ ਰੋਨਾਲਡਸ ਦੇ ਅੱਠਵੇ ਸੀਰੀਜ਼ ' ਦ ਮਿਸਟ੍ਰੀਜ਼ ਆਫ਼ ਦ ਕੋਰਟ ਆਫ ਲੰਡਨ' ਪੜੀ।
- ਉਹ ਗੋਰਖਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਨ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਸਾਹਿਤਕ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਭਲਾਈ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ। ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੇ ਹਲਾਤਾਂ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।
- ਸਾਲ 1897 ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟਿਊਸ਼ਨ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਪੰਜ ਰੁਪਏ ਮਿਲਦੇ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੁਨਾਰ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਨੌਕਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ 'ਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਮਹੀਨੇ 18 ਰੁਪਏ ਤਨਖ਼ਾਹ ਮਿਲਣ ਲੱਗ ਪਈ।
- ਸਾਲ 1900 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹਰਾਇਚ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 20 ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਤਨਖ਼ਾਹ ਹਾਸਲ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।