ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ:ਇਹ ਦੋਨੋ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵੀਰਾਂ ਦੇ ਲਈ ਇਲਾਜ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਜੋ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਗੂਵਾ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਸੰਭਾਲੀ। ਡਾ. ਮੁਖਤਾਰ ਅਹਿਮਦ ਅੰਸਾਰੀ (ਐੱਮ. ਏ. ਅੰਸਾਰੀ) ਅਤੇ ਹਕੀਮ ਅਜਮਲ ਖਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੱਕਾਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਜਾਮੀਆ ਮਿਲੀਆ ਇਸਲਾਮੀਆ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਨੇ 1928 ਤੋਂ 1936 ਤੱਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ ਵੱਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ।
ਡਾ. ਮੁਖਤਾਰ ਅਹਿਮਦ ਅੰਸਾਰੀ ਅਤੇ ਅਜਮਲ ਖਾਨ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਨਿਭਾਈ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸੋਹੇਲ ਹਾਸ਼ਮੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਐਮ. ਏ ਅੰਸਾਰੀ ਨੇ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਸਰਜਨ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ, ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਡਾ. ਬਿਧਾਨ ਚੰਦਰ ਰਾਏ, ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਮਿਰਾਜਕਰ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਡਾ. ਮੁਖਤਾਰ ਅਹਿਮਦ ਅੰਸਾਰੀ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਇਸ ਦਰਿਆਗੰਜ ਵਿੱਚ ਡਾ.ਐਮ.ਏ.ਅੰਸਾਰੀ (Dr. MA Ansari) ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਘਰ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਡੈਲੀਗੇਟ ਆਉਂਦੇ-ਜਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਐਮ.ਏ ਅੰਸਾਰੀ ਕੋਲ ਕਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣ
ਉਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸੋਹੇਲ ਹਾਸ਼ਮੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਐਮ.ਏ ਅੰਸਾਰੀ ਕੋਲ ਕਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਇਲਾਜ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਅੰਸਾਰੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆਸਰਾ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹੀ ਵਾਰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸੰਮੇਲਨ ਹੋਏ ਅਤੇ ਜਿੰਨ੍ਹੇ ਵੀ 1000 ਤੋਂ 1200 ਦੇ ਕਰੀਬ ਡੈਲੀਗੇਟਸ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਠੀ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਖਾਣੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਹੀ ਕਰਦੇ ਸੀ।
ਉਹ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ 9-10 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ
ਸੋਹੇਲ ਹਾਸ਼ਮੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਜਮਾਨੇ ਦੀ ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਦੀ ਫ਼ੀਸ 35 ਰੁਪਏ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ 9-10 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਰੀਜ਼ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਡਰ ਕੇ ਭੱਜ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ, ਜੋ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਗੋਲੀ ਤੋਂ ਜਖ਼ਮੀ ਹੁੰਦੇ ਸੀ ਜਾਂ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਵਗੈਰਾ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਟੁੱਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਉਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਲੁਕਦੇ-ਲੁਕਾਉਂਦੇ ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਰੱਖਦੇ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਖਾਣੇ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਕਰਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਾਪਿਸ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਾਇਆ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਸੀ।
ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਨੇ ਡਾ. ਮੂਲ ਰਾਮ ਮਹਿਤਾ ਨੂੰ 3 ਮਹੀਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਰੱਖਿਆ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਮ ਡਾ. ਮੂਲ ਰਾਮ ਮਹਿਤਾ ਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਖੁਦ ਵੀ ਡਾਕਟਰ ਸਨ ਅਤੇ ਅਜਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਵੀ ਸਨ ਅਤੇ ਖੁਦ ਵੀ ਜ਼ਖਮੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਦੇ ਕਲੀਨਿਕ ਪਹੁੰਚੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਨੇ 3 ਮਹੀਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦਾ ਸਾਰਾ ਖਰਚਾ ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਨੇ ਚੱਕਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਹ ਠੀਕ ਹੋ ਕੇ ਵਾਪਿਸ ਜਾਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏ ਲਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖ਼ਰਚੇ ਦੇ ਲਈ 300 ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ। ਜਿਸ ਤੇ ਡਾ. ਮੂਲ ਰਾਮ ਮਹਿਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੇਰੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਬੇਟੇ ਵਰਗੇ ਹੋ, ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦੀ ਬੇਟੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਗੋਦ ਲੈ ਕੇ ਪਾਲਿਆ ਹੈ ਜੋ ਹੁਣ ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਹੈ, ਜਿੰਨ੍ਹੀ ਉਹ ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹੇ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਬੇਟੇ ਹੋ ਇਸ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਮਨ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75 ਸਾਲ: ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ ਵਾਰਾਣਸੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸੋਹੇਲ ਹਾਸ਼ਮੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਚਾਹੇ ਉਹ ਕਾਂਗਰਸ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਜਾਂ ਭੂਮੀਗਤ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਲੋਕ ਹੋਣ ਸਾਰੇ ਡਾਕਟਰ ਐਮ.ਏ ਅੰਸਾਰੀ ਦੇ ਘਰ ਆਉਂਦੇ ਸਨ 'ਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਉੱਥੇ ਸ਼ਰਨ ਵੀ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਹਾਸ਼ਮੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦਿੱਲੀ ਆ ਕੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੇ ਸਨ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਕੌਣ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋਕ ਡਾ. ਅੰਸਾਰੀ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈਂਦੇ ਸਨ।
1868 ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਹਕੀਮ ਅਜਮਲ ਖ਼ਾਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੁਫ਼ਤ ਇਲਾਜ ਕਰਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸੀ।