ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਡੈਸਕ: ਭਾਰਤ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਦੀ ਧਰਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਗੰਗਾ ਜਾਮੁਨੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੀ ਝਲਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮਾਂ ਬਾਰੇ...ਕੀ ਹੈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ ਇਹ ਮਿਊਜੀਅਮ।
ਐਚਏਐਲ ਹੈਰੀਟੇਜ ਸੈਂਟਰ ਅਤੇ ਏਰੋਸਪੇਸ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ: ਇਹ ਮਿਊਜੀਅਮ ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਹੈ। ਇਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਏਅਰੋਨੌਟਿਕਸ ਲਿਮਿਟੇਡ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਇਸਨੂੰ ਐਚਏਐਲ ਹੈਰੀਟੇਜ ਸੈਂਟਰ ਅਤੇ ਏਰੋਸਪੇਸ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ 4 ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਭਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ 1940 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਹਵਾਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਕਈ ਤਸਵੀਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੇ ਹਾਲ ਨੂੰ ਮੋਟਰ ਕਰਾਸ ਸੈਕਸ਼ਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਏਰੋ ਇੰਜਣ ਦੇ ਮਾਡਲ ਹਨ ਜੋ ਇੰਜਣ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਨੇਪੀਅਰ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ: ਇਹ ਮਿਊਜੀਅਮ ਤਿਰੂਵਨੰਤਪੁਰਮ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਨੇਪੀਅਰ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ (Napier Museum) ਕੇਰਲ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਤਿਰੂਵਨੰਤਪੁਰਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਇਮਾਰਤ ਭਾਰਤੀ ਸੀਰੀਅਨ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਹੈ। 1855 ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਇਹ ਇਮਾਰਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਮਦਰਾਸ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਲਾਰਡ ਚਾਰਲਸ ਨੇਪੀਅਰ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੂਰਤੀਆਂ, ਗਹਿਣੇ, ਹਾਥੀ ਦੰਦ ਦੀਆਂ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਅਤੇ 250 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਹਨ।
ਸ਼ੰਕਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਡੌਲਜ਼ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ: ਇਹ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ੰਕਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਡੌਲਜ਼ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ (Shankar International Dolls Museum) ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਾਰਟੂਨਿਸਟ ਕੇ ਸ਼ੰਕਰ ਪਿੱਲਈ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੁਸ਼ਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਡੀਆਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫਰ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਚਿਲਡਰਨ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ ਦੀ ਇਮਾਰਤ 'ਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਗੁੱਡੀ ਘਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਪਿੱਛੇ ਇਕ ਦਿਲਚਸਪ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ ਤਾਂ ਸ਼ੰਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਗੁੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ। ਉਹ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੁੱਡੀਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸ ਕੋਲ 500 ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਗੁੱਡੀਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਟੂਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁੱਡੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਗੁੱਡੀਆਂ ਚੁੱਕਣ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਤੋੜ-ਭੰਨ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੀ ਧੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਦੇਖਣ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੱਸੀ ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਪੱਕੇ ਮਕਾਨ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਰਹਿਣ ਲਈ "ਗੁੱਡੀ ਘਰ" ਨਾਂ ਦਾ ਅਨੋਖਾ ਘਰ ਮਿਲ ਗਿਆ। 5184.5 ਵਰਗ ਫੁੱਟ ਦੇ ਇਸ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੱਚ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ 160 ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੁੱਡੀਆਂ ਹਨ।
ਕੈਲੀਕੋ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਆਫ ਟੈਕਸਟਾਈਲ: ਇਹ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੈਲੀਕੋ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ (Calico Textile Museum) ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅਜਾਇਬ ਘਰ 1949 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਗੌਤਮ ਸਾਰਾਭਾਈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਭੈਣ ਗੀਰਾ ਸਾਰਾਭਾਈ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਬਣੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਸੁੰਦਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪਸ਼ਮੀਨਾ, ਕਾਰਪੇਟ ਅਤੇ ਇਕਾਤ ਹੈਂਡਲੂਮ ਦੇਖਣ ਯੋਗ ਹਨ। ਇਸ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ 10 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰੇਲ ਅਜਾਇਬ ਘਰ:ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰੇਲ ਅਜਾਇਬਘਰ (National Rail Museum) ਵੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਚਾਣਕਿਆਪੁਰੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਨੈਸ਼ਨਲ ਰੇਲ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰੇਲ ਵਿਰਾਸਤ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਦੇ 140 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਝਲਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਲਗਭਗ 11 ਏਕੜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਫ਼ ਵਾਲੇ ਇੰਜਣਾਂ ਅਤੇ ਕੋਲੇ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਡਲਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਗੱਡੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਬਕਾ ਵਾਈਸਰੇਗਲ ਡਾਇਨਿੰਗ ਕਾਰ ਅਤੇ ਮੈਸੂਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਰੋਲਿੰਗ ਸੈਲੂਨ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।