ਰਾਂਚੀ: ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੇ ਕਈ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇਖ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕੰਬ ਗਏ। ਭਾਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਜੋ ਮਸ਼ਾਲ ਜਗਾਈ ਉਹ ਯੁਗਾਂ-ਯੁਗਾਂਤਰਾਂ ਤੱਕ ਚਮਕਦੀ ਰਹੇਗੀ।
ਤਿਲਕਾ ਮਾਂਝੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ:ਤਿਲਕਾ ਮਾਂਝੀ ਦਾ ਜਨਮ 11 ਫਰਵਰੀ 1750 ਨੂੰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਸਾਹਿਬਗੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰਾਜਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਤਿਲਕਾ ਮਾਂਝੀ ਪਹਾੜੀਆ ਕਬੀਲੇ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਉਸਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਜਾਗੀਰਦਾਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। 1771 ਤੋਂ 1784 ਤੱਕ, ਤਿਲਕਾ ਮਾਂਝੀ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ 1781 ਵਿੱਚ ਹਿੱਲ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਵੀ ਪਹਾੜੀਆ ਕਬੀਲੇ ਉੱਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਫਿਰ 13 ਜਨਵਰੀ, 1784 ਨੂੰ ਤਿਲਕਾ ਮਾਂਝੀ ਇਕ ਖਜੂਰ ਦੇ ਦਰੱਖਤ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਲੈਕਟਰ ਅਗਸਤਸ ਕਲੀਵਲੈਂਡ ਨੂੰ ਤੀਰ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
1758 ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਤਿਲਕਾ ਮਾਂਝੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਨਾ ਫੜ ਸਕਿਆ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 'ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋ' ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਰੁੱਧ ਭੜਕਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰਮਾਉਣਾ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਕ ਵਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਤਿਲਕਾ ਮਾਂਝੀ ਦੀ ਗੁਰੀਲਾ ਫੌਜ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਕਈ ਲੜਾਕੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਫੜਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ 13 ਜਨਵਰੀ 1785 ਨੂੰ 35 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਠਾਕੁਰ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸ਼ਾਹਦੇਵ:ਠਾਕੁਰ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸ਼ਾਹਦੇਵ ਦਾ ਜਨਮ 12 ਅਗਸਤ 1817 ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਾਗਵੰਸ਼ੀ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਰਘੁਨਾਥ ਸ਼ਾਹਦੇਵ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਬਰਕਾਗੜ੍ਹ ਦੀ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ। ਉਸਨੇ ਮੁਕਤੀ ਵਾਹਿਨੀ ਫੌਜ ਬਣਾਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲਹਿਰ ਦੀ ਅੱਗ ਬਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਨੀਤੀ ਕਾਰਨ ਕਈ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਸਨ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਠਾਕੁਰ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸ਼ਾਹਦੇਵ ਨੇ ਛੋਟਾ ਨਾਗਪੁਰ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਨੇ ਸ਼ੇਖ ਭਿਖਾਰੀ, ਟਿਕੈਤ ਉਮਰਾਂ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪਾਂਡੇ ਗਣਪਤ ਰਾਏ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੜਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ 1887 ਦੇ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਬਿਗਲ ਵਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਰਾਮਗੜ੍ਹ ਛਾਉਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਅੱਗ ਭੜਕ ਗਈ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਠਾਕੁਰ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸ਼ਾਹਦੇਵ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸ਼ੇਖ ਭਿਖਾਰੀ ਅਤੇ ਟਿਕੈਤ ਉਮਰਾਂ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ। ਜਿੱਥੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਛਾਉਣੀ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ। ਕਈ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਠਾਕੁਰ ਦੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਇੱਥੇ ਦਾਖਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਡੋਰਾਂਡਾ ਛਾਉਣੀ ਤੋਂ ਹਟੀਆ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਜਿੱਥੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਚਤਰਾ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 1858 ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਸ਼ੇਖ ਭਿਖਾਰੀ ਅਤੇ ਟਿਕੈਤ ਉਮਰਾਂ ਸਿੰਘ:ਸ਼ੇਖ ਭਿਖਾਰੀ ਦਾ ਜਨਮ 1819 ਵਿੱਚ ਰਾਂਚੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਹੋਕਤੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅੰਸਾਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਉਸਨੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਿੱਤਾ ਅਪਣਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੱਪੜੇ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਪੇਂਡੂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵੇਚਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਾਲਗ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਛੋਟਾ ਨਾਗਪੁਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਬਰਕਾਗੜ੍ਹ ਦੇ ਰਾਜੇ ਠਾਕੁਰ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸ਼ਾਹਦੇਵ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1857 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਸ਼ੇਖ ਭਿਖਾਰੀ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫਸਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਸ਼ੇਖ ਭਿਖਾਰੀ ਨੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੜਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰਾਂਚੀ, ਚਾਈਬਾਸਾ ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਖਦੇੜ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਹਾੜੀ ਰਸਤੇ ਰਾਹੀਂ ਰਾਂਚੀ ਵੱਲ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ਪਰ ਸ਼ੇਖ ਭਿਖਾਰੀ ਅਤੇ ਟਿਕੈਤ ਉਮਰਾਂ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪਹਾੜ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 8 ਜਨਵਰੀ 1858 ਨੂੰ ਸ਼ੇਖ ਭਿਖਾਰੀ ਅਤੇ ਟਿਕੈਤ ਉਮਰਾਂ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੋਹੜ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਨਾਲ ਲਟਕਾ ਕੇ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਸ਼ੇਖ ਭਿਖਾਰੀ ਵਾਂਗ, ਟਿਕੈਤ ਉਮਰਾਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਜਗਨਨਾਥਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਠਾਕੁਰ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸ਼ਾਹਦੇਵ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
ਸੀਦੋ-ਕਾਨਹੂ, ਚੰਦ-ਭੈਰਵ:ਸਿਡੋ ਮੁਰਮੂ ਅਤੇ ਕਾਨਹੂ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਸਾਹਿਬਗੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਭੋਗਨਾਡੀਹ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਿਡੋ ਦਾ ਜਨਮ 1815 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਾਨਹੂ ਦਾ ਜਨਮ 1820 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਦੋ ਹੋਰ ਭਰਾ ਸਨ, ਇੱਕ ਚੰਦ, ਜਿਸਦਾ ਜਨਮ 1