ହାଇଦ୍ରାବାଦ: 2005 ରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଜଳ ଉତ୍ସ ଗୁଡିକର ଯତ୍ନ ନେବା ସହ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ବିଷୟରେ ଅଧିକ ସଚେତନତା ପାଇଁ ‘ଜଳ ପାଇଁ ଜୀବନ ଦଶନ୍ଧି’ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା । 2005 ରେ ପ୍ରଥମ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏକ ବଡ ସଫଳତା ଥିଲା ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶରେ ବିଶ୍ବ ନଦୀ ଦିବସ ପାଳନ କରାଯାଇଥିଲା । ପ୍ରତିବର୍ଷ 60 ରୁ ଅଧିକ ଦେଶରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଲୋକ ନଦୀ ଜଳର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ପାଇଁ ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆୟୋଜନ କରି ଜଳର ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପାଳନ କରିଥିଲେ।
ବିଶ୍ବ ନଦୀ ଦିବସ ପାଇଁ ଚଳିତ ବର୍ଷର ବିଷୟବସ୍ତୁ ହେଉଛି ‘ନଦୀଙ୍କ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ ଦିବସ’ । ଏହା ନଦୀଗୁଡିକର ସୁରକ୍ଷା ତଥା ପରିଚାଳନାରେ ମହିଳାଙ୍କ ଭୂମିକା ବିଷୟକରେ ଜାଣିବା ।
ବିଶ୍ବ ନଦୀ ଦିବସରେ କିଛି ନଦୀର ତଥ୍ୟ ଉପରେ ନଜର ଦେବା-
- ବିଶ୍ବର ତିନୋଟି ଲମ୍ବା ନଦୀ ହେଉଛି ଆଫ୍ରିକାର ନିଲ୍ ନଦୀ, ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାର ଆମାଜନ ନଦୀ, ଯାହା ବିଶ୍ବର ସବୁଠାରୁ ପ୍ରଶସ୍ତ ନଦୀ ଏବଂ ଚାଇନାର ୟାଙ୍ଗଜେ ନଦୀ ଯାହାକି ବିଶ୍ବରେ ଲମ୍ବା ଅଟେ ।
- ଆଫ୍ରିକାର କଙ୍ଗୋ ନଦୀ । ଏହାକୁ ପୂର୍ବରୁ ଜାୟେର ନଦୀ କୁହାଯାଉଥିଲା । ଏହା ହେଉଛି ବିଶ୍ବର ଗଭୀର ନଦୀ ।
- ରିଓ ନେଗ୍ରୋ, ଆମାଜନ ନଦୀର ଏକ ଉପନଦୀ, ଏହା ହେଉଛି ବିଶ୍ବର ବୃହତ୍ତମ କଳା ଜଳ ନଦୀ ।
- ଭାରତର ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ଏହାର ଐତିହାସିକ ମହତ୍ତ୍ବ ହେତୁ ସବୁଠାରୁ ପବିତ୍ର ନଦୀ ଭାବରେ ପରିଗଣିତ ହୁଏ । ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଏକ ଲାଇଫ୍ ଲାଇନ୍ । ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଗଙ୍ଗା ନଦୀକୁ ଦେବୀ ଗଙ୍ଗା ଭାବେ ପୂଜା କରାଯାଏ।
- କଲମ୍ବିଆ ଦେଇ ନଦୀ କାନୋ କ୍ରିଷ୍ଟାଲ୍ସ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଛି । ଏହି ନୀଦର ରଙ୍ଗ 5 ପ୍ରକାର ।
- ‘Liquid Rainbow’ ନଦୀ ନିଜର ଚମତ୍କାର ରଙ୍ଗ ହେତୁ ସବୁଠାରୁ ସୁନ୍ଦର ନଦୀ ।
ଭାରତର ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାଗ ଜଳ ଅଭାବର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥିବା ବେଳେ ସରକାର କିନ୍ତୁ ଭାରତ ଜଳ ଅଭାବୀ ଦେଶ ନୁହେଁ ବରଂ ଜଳ ଉତ୍ସ ଏବଂ ବିକାଶ ପ୍ରକଳ୍ପର ତଦାରଖ ଅଭାବରୁ ଏହି ଅଭାବ ଦେଖାଦେଇଛି। ଭାରତର 20 ଟି ନଦୀ ଅବବାହିକା 32,71,953 ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ରହିଛି । ଅଧ୍ୟୟନ ଅନୁଯାୟୀ, ସିନ୍ଦୁ, ଗଙ୍ଗା ଏବଂ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀ ଅବବାହିକାରେ ଜଳ ଉପଲବ୍ଧତା ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।
ବିଗତ କିଛି ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ବାରମ୍ବାର ମରୁଡି ପରିସ୍ଥିତି ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥିବା ଜଳ ଚାପ ଉପରେ ଅନେକ ଧ୍ୟାନ ଦେଇଛି। ସରକାରୀ ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ, 1947 ମସିହାରେ ଭାରତର ସ୍ବାଧୀନତା ପରଠାରୁ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଜଳ ଉପଲବ୍ଧତାରେ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ତଥା କ୍ରମାଗତ ହ୍ରାସ ଘଟିଛି। ଉଦାହରଣ ସ୍ବରୂପ, 2025 ମସିହାରେ ଜଳ ଉପଲବ୍ଧତା ମୁଣ୍ଡପିଛା 1,341 ଘନ ମିଟର ରହିବ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଉଥିବା ବେଳେ 1951ରେ ଏହା 5,1777 ଥିଲା ।
ନଦୀ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ମୋଦି ସରକାରଙ୍କ ପଦକ୍ଷେପ-
ଜଳ ଶକ୍ତି ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଦ୍ବାରା ମେ 2019 ରେ ଜଳ ସମସ୍ୟାର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲା । ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ଦୁଇଟି ବିଭାଗ ଯଥା ଜଳ ସମ୍ପଦ ବିଭାଗ, ନଦୀ ବିକାଶ ଏବଂ ଗଙ୍ଗା ନବୀକରଣ (DoWR, RD&GR) ବିଭାଗ ରହିଲା । ଏଥିରେ ପାନୀୟ ଜଳ ଏବଂ ପରିମଳ ବିଭାଗ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଭାରତ ସରକାର 256 ଟି ଜିଲ୍ଲାରେ ‘ଜଲ୍ ଶକ୍ତି ଅଭିଯାନ’ (JSA) ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ।
ଜାତୀୟ ନଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଯୋଜନା (NRCP) ଅଧୀନରେ, ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା 77 ଟି ସହରର 34 ଟି ପ୍ରଦୂଷିତ ନଦୀକୁ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଛି । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦୂଷଣ ନିବାରଣ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କୁ 63 କୋଟି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି।