ଜୟପୁର: ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ କଥା ଅଛି, ‘ଯଦି କେହି କୁହନ୍ତି ଯେ ସେ ଜଳର ମୂଲ୍ୟ ଜାଣନ୍ତି , ତେବେ ବୁଝିବାକୁ ପଡିବ ମିଛ କହୁଛନ୍ତି କିମ୍ବା ସେ ରାଜସ୍ଥାନର ମୂଳ ବାସିନ୍ଦା ହୋଇଥିବେ ।’ ଏପରିକି ଏହି ରାଜ୍ୟର ପିଲାମାନେ ମଧ୍ୟ ଜଳର ମୂଲ୍ୟ ଜାଣିଛନ୍ତି । ଜଳ ପାଇବା ପାଇଁ କେତେ ଅସୁବିଧାର ସମ୍ମୁଖୀନ ସେ ଭଲଭାବରେ ଅବଗତ । ସେଥିପାଇଁ ତ କୁହାଯାଏ, ଯଦି ଆପଣ ଜଳର ପ୍ରକୃତ ମୂଲ୍ୟ ଜାଣିବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି, ତେବେ ଯାଇ ରାଜସ୍ଥାନରେ ରୁହନ୍ତୁ |
ଜଳ ସଂକଟ ଦୂର କରିଛି ଶ୍ରୀ କରଣ ନରେନ୍ଦ୍ର କୃଷି ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ରାଜସ୍ଥାନର ରାଜଧାନୀର ଜୋବନର୍ ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକମାନେ 25 ବର୍ଷ ଧରି ଜଳ ସଙ୍କଟରେ ରହିଥିଲେ । ଏପରିକି ଶ୍ରୀ କରଣ ନରେନ୍ଦ୍ର କୃଷି ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଜଳ ଯୋଗାଣ ପାଇଁ ଟ୍ୟାଙ୍କର ଅର୍ଡର କରିବାକୁ ପଡିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ଏକ କୌଶଳ ଆପଣାଇଛି ଯାହାଦ୍ବାରା କେବଳ ନିଜ ପାଇଁ ନୁହେଁ ବରଂ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକେ ମଧ୍ୟ ଜଳ ପାଇପାରୁଛନ୍ତି । ବାରମର, ଜୈସାଲମେର, ବିକାନେର ପରି ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳର ଲୋକଙ୍କୁ କେବଳ ଜଳ ପାଇଁ ଅନେକ ବାଟ ଚାଲିବାକୁ ପଡୁଛି । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳକୁ ‘ଡାର୍କ ଜୋନ ’ଅଧୀନରେ ବର୍ଗୀକୃତ କରାଯାଇଛି | ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜିଲ୍ଲାର ପରିସ୍ଥିତି ମଧ୍ୟ ସୀମାନ୍ତ ଅଞ୍ଚଳ ପରି ହୋଇଛି । ରାଜଧାନୀ ଜୟପୁରଠାରୁ ମାତ୍ର 40 କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଜୋବନର ଅଞ୍ଚଳରେ ପରିସ୍ଥିତି ବେଶ ଖରାପ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଏଠାରେ ଭୂତଳ ଜଳସ୍ତର କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ହ୍ରାସ ପାଉଛି |ଜଳ ପୁନଃଭରଣା ଦ୍ବାରା ଭୂତଳ ଜଳସ୍ତର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା ଦେଶର ସର୍ବ ପୁରାତନ କୃଷି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଯାହା ଆମ ଦେଶର ସ୍ବାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା, ତାହା ହେଉଛି ଜୋବନର ଅଞ୍ଚଳର | ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା ଶ୍ରୀ କରଣ ନରେନ୍ଦ୍ର କୃଷି ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା | ଏହା ଏକ କୃଷି ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ଯେଉଁଠାରେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାକ୍ଟିକାଲ୍ ପାଇଁ ଫସଲ ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଏ | ବହୁ ବର୍ଷ ଧରି ଏହି କଲେଜ ଜଳ ସଙ୍କଟରେ ରହିଥିଲା |1995 ମସିହାରୁ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ଟ୍ୟାଙ୍କରରେ ଜଳ ଆଣୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଜଳ ପରିଚାଳନା ହେତୁ କେବଳ ସେମାନଙ୍କ ନିଜ ପାଇଁ ନୁହେଁ ବରଂ ସମଗ୍ର ଅଞ୍ଚଳରେ ଜଳକଷ୍ଟ ଦୂର ହୋଇଛି । ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରଶାସନ ଦ୍ବାରା ଜଳ ସଂରକ୍ଷଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ କରାଯାଇଥିବା କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ଆଖପାଖ ଅଞ୍ଚଳରେ ଭୂତଳ ଜଳସ୍ତର ମଧ୍ୟ 50 ଫୁଟକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।125 ହେକ୍ଟରରୁ ଅଧିକ ଆୟତନ ବିଶିଷ୍ଟ ଏହି ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ 1985 ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳକଷ୍ଟ ନଥିଲା । କିନ୍ତୁ 1985 ପରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ଜଳସ୍ତର ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଲା । 1995 ମସିହା ବେଳକୁ ଜଳ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଶେଷ ହୋଇଗଲା | 25 ବର୍ଷ ଧରି ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଜଳ ଅଭାବର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଲା । ସ୍ବରେଜ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଳ ସଂରକ୍ଷଣମ୍ୟୁନିସପାଲିଟି ସଂସ୍ଥାର ସହାୟତାରେ କଲେଜ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ନିକଟସ୍ଥ ଜୱାଲା ମାତା ମନ୍ଦିରର ପାହାଡ ଉପରେ ପ୍ରବାହିତ ଅତିରିକ୍ତ ଜଳରୁ ଜଳ ଉତ୍ପାଦନ କରିଥିଲେ। ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ 33 ଲକ୍ଷ ଲିଟର କ୍ଷମତା ବିଶିଷ୍ଟ 3 ଟି ପୋଖରୀ ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି 3 କୋଟି ଲିଟର କ୍ଷମତା ବିଶିଷ୍ଟ ପୋଖରୀ ନିର୍ମାଣ କରିଛି | ସେମାନେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ନିକଟରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ପୋଖରୀ ମଧ୍ୟ ତିଆରି କରିଛନ୍ତି। ଏହା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଛି ଯେ ପାହାଡରୁ ପ୍ରବାହିତ ଜଳ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯିବା ବର୍ତ୍ତମାନ ଏକ ପୋଖରୀରେ ସଂଗୃହିତ ହେବ | ଏହା ପରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ପୋଖରୀରେ ଗଚ୍ଛିତ ହୁଏ | ଯେତେବେଳେ ପୋଖରୀଟି ପ୍ରବାହିତ ହେବାକୁ ଲାଗେ, ଜଳ ଜୱାଲା ସମୁଦ୍ରକୁ ଛାଡି ଦିଆଯାଏ | ପୋଖରୀ ଦେଇ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣର ଜଳ ପାଇବାକୁ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ପରିଚାଳନା କରେ | ବାକି ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଭୂତଳ ଜଳ ଯୋଗାଣକୁ ରିଚାର୍ଜ କରେ |ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପର ମସ୍ତିଷ୍କ ଥିବା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ପୂର୍ବତନ ଡିନ୍ ଜି ଏସ୍ ବଙ୍ଗ୍ରାଭା ଆମକୁ କହିଛନ୍ତି ଯେ ସେମାନେ 33 ଲକ୍ଷ ଲିଟର କ୍ଷମତା ବିଶିଷ୍ଟ 3 ଟି ପୋଖରୀ ନିର୍ମାଣ କରିଛନ୍ତି। 3 କୋଟି ଲିଟର କ୍ଷମତା ବିଶିଷ୍ଟ ଆଉ ଏକ ପୋଖରୀ ଅଛି ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣର ଜଳ ଉତ୍ପାଦନ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିବାବେଳେ ବାକି ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକ ଭୂତଳ ଜଳ ସ୍ତରକୁ ରିଚାର୍ଜ କରିଥାଏ | ସେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଏହା କେବଳ କଲେଜକୁ ଉପକୃତ କରିନାହିଁ ବରଂ ଜଳର ଭୂତଳ ଜଳ ସ୍ତରକୁ 50 ଫୁଟ ବ increased ାଇ ଦେଇଛି। ପ୍ରଥମେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ କ crop ଣସି ଫସଲ ଚାଷ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଜଳସେଚନ ତଥା ଜମି ଉର୍ବର କରିବା ପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଜଳ ଅଛି।ଏହି ପରି ଜଳ ସଂରକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କି?ରାଜସ୍ଥାନ ପାଇଁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କାରଣ ଏଠାରେ ଥିବା 295 ଟି ବ୍ଲକ ମଧ୍ୟରୁ 185 ଟି ‘ଅନ୍ଧାର ଜୋନ୍’ରେ ଅଛି | 10 ଜୁନ୍ 2003 ରେ, 'ଅନ୍ଧାର ଜୋନ୍'ରେ ବର୍ଗୀକୃତ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡିକ 164 ଥିଲା କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେଗୁଡିକ 185 କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି।
ବ୍ୟୁରୋ ରିପୋର୍ଟ, ଇଟିଭି ଭାରତ
