गेल्यावर्षी कोरोनामुळे नोकऱ्यांच्या जागतिक परिस्थितीत विस्कळीतपणा आला. लक्षावधी लोकांनी त्यांची नोकरी गमावली, इतरांनी घरूनच काम करण्याचा पर्याय स्वीकारला, कारण कार्यालये बंद करण्यात आली होती. जिथे थेट शारीरिक संपर्क येते अशा नोकऱ्यांवर सर्वाधिक विपरित परिणाम झाला. कोरोनामुळे जगभरातील २५ टक्के लोकांना त्यांचा नोकरीचा पर्यायच बदलावा लागला. या परिस्थितीमुळे नवीन तंत्रज्ञान, नवीन प्रकारच्या नोकऱ्या, ज्यामध्ये यांत्रिकीकरण, डिजीटल तंत्रज्ञान आणि कृत्रिम बुद्धीमत्तेचा समावेश होतो यांच्या भरभराटीला वेग आला. नव्या परिस्थितीत भविष्यातील काम किंवा नोकऱ्यांचा विचार केला तर त्यामध्ये नव्या आव्हानांचा सामना करण्यासाठी विविध कौशल्ये, ज्यामध्ये तांत्रिक कौशल्ये, विशेष औद्योगिक कौशल्ये तसेच बिझनेसचे ज्ञान असणे गरजेचे झाले आहे. लॉकडाऊन लागल्यापासून आपण ज्याप्रकारे काम केले, शिकलो, खरेदी केली, सामाजिक अंतर राखले आणि करमणुकीची साधने वापरली त्याचा भविष्यातही वापर करावा लागणार आहे.
कोरोनाच्या महासाथीमुळे नवीन ट्रेंड आले, त्यामध्ये घरून काम, ई-कॉमर्स, ऑनलाईन बैठका, ऑनलाईन शिक्षण आणि इतर बाबींचा जगभर समावेश होतो. आता अनेक कंपन्या नवीन पर्यायाचाही विचार करत आहेत, ज्यामध्ये काही कर्मचारी घरीच राहून काम करतील आणि काही कर्मचारी कार्यालयात येतील. या नव्या प्रणालीमुळे मोठ्या प्रमाणात चांगले मनुष्यबळ, निर्मितीक्षमतेमध्ये वाढ, छोट्या प्रमाणातील कर्मचारी, कमी खर्च त्याचवेळी लवचिकता असेल. नेचर या नियतकालिकाच्या सर्वेक्षणानुसार या महासाथीनंतरही अशाच प्रकारे आभासी अर्थात ऑनलाईन बैठका सुरू राहतील असा विचार तज्ज्ञ करत आहेत.
"कोविड -१९ नंतरच्या कामाचे भविष्य" यासंबंधी नुकत्याच प्रसिद्ध झालेल्या मॅकिन्सेच्या अहवालानुसार चीन, फ्रान्स, जर्मनी, भारत, जपान, स्पेन, ब्रिटन आणि अमेरिका या देशातील १०० दशलक्ष लोकांना म्हणजेच दर १६ पैकी १ कर्मचाऱ्याला वेगळा व्यवसाय शोधण्याची गरज लागेल. या सर्वच देशांमध्ये जवळ-जवळ जगाची अर्धी लोकसंख्या येते आणि जागतिक दरडोई उत्पन्नाच्या ६२ टक्के हिस्सा या देशांचा आहे. कोविड संकटामुळे २०३० पर्यंत १.८ कोटी भारतीयांना नवीन नोकरी शोधावी लागणार आहे, असे या अहवालात म्हटले आहे.
'वर्क फ्रॉम होम'च्या सकारात्मक अनुभवानंतर अनेक कंपन्या कामाच्या ठिकाणांमध्ये लवचिकता आणण्याच्या विचारात आहेत. मॅकिन्सेने 278 कंपन्यांचा ऑगस्टमध्ये अभ्यास केल्यावर असे लक्षात आले की या संस्थांनी आपल्या कार्यालयाचा आकार ३० टक्क्याने कमी करण्याचा विचार पक्का केला आहे. त्यामुळे रेस्टॉरंट आणि सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेची मागणी त्याच प्रमाणात कमी होईल. मॅकिन्सेच्या सर्वेक्षणानुसार हवाई वाहतूक कंपन्यांचा एक प्रमुख व्यवसाय असणारा २० टक्के व्यावसायिक प्रवासाचा भाग कमी होईल. याचा परिणाम विमानतळ, विमान वाहतूक कंपन्या, त्यांना अन्न पुरवणाऱ्या कंपन्या आणि इतर सेवा यावर निश्चित होईल. दुसरीकडे व्हर्च्युअल व्यवहारामध्ये वाढ होईल, त्यामध्ये टेलिमेडिसीन, ऑनलाईन बँकिंग आणि इंटरनेटवर आधारित मनोरंजन उद्योग यामध्ये वाढ होईल. याचंच उदाहरण द्यायचं झालं तर ऑनलाईन डॉक्टरचा सल्ला देणारी कंपनी प्राक्टोचा व्यवसाय एप्रिल ते नोव्हेंबरदरम्यान दसपटीने वाढलाय.
येत्या २०२५ पर्यंत कामगारांचे नवीन वर्ग निर्माण होतील, ज्यामध्ये तांत्रिक कौशल्ये आणि यांत्रिकीकरणाचा समावेश मोठ्या प्रमाणात असेल. विश्लेषण, डाटा तज्ज्ञ, कृत्रिम बुद्धीमत्ता, रोबो अभियांत्रिकी या क्षेत्रामध्ये वाढ होत असल्याचे आताच दिसून येत आहे. जागतिक आर्थिक व्यासपीठ 'वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरम'च्या मते फ्युचर ऑफ जॉब्ज २०२० अर्थात नोकऱ्यांचे भविष्य २०२० या अहवालानुसार ८५ दशलक्ष नोकऱ्यांचे किंवा नोकरदारांचे विस्थापन कामगार आणि मशिन या दोन प्रकारामध्ये होईल. त्याचवेळी मार्केटिंग, विक्री आणि निर्मिती क्षेत्रामध्ये मानवी सहभागाचे महत्वही वाढत असल्याचे अहवालात म्हटले आहे.
नवीन नोकऱ्या आणि व्यवसाय
सीआयओ नियतकालिकानुसार नवीन नोकर्‍या, सुरक्षा व्यावसायिक, क्लाऊड आर्किटेक्ट, डेटाबेस प्रशासक, प्रोग्रामर विश्लेषक, प्रणाली विश्लेषक, मोबाइल अनुप्रयोग विकसक, नेटवर्क प्रशासक, सॉफ्टवेअर विकसक यांची मागणी वेगाने वाढली आहे. 800-अधिक एचआर प्रमुखांच्या, गार्टनरने केलेल्या सर्वेक्षणातून असे दिसून आले आहे की 32% संस्था पूर्ण-वेळेच्या कर्मचार्‍यांऐवजी वेळोवेळी काम करणार्‍या कर्मचार्‍यांकडे खर्च-बचत उपाय म्हणून पाहात आहेत. नुकत्याच झालेल्या गार्टनर पोलमध्ये असे दिसून आले आहे की कॉव्हीड -१९ नंतर, महामारीच्या आधी जे दूरूनच काम साधण्याचे प्रमाण ३० टक्के होते, त्यामध्ये वाढ होऊन ते प्रमाण 48% वर जाईल.