ಕಾನೂನು ನೆರವು ಸೇವಾ ಪ್ರಾಧಿಕಾರ; ಯಾವ ರಾಜ್ಯದ ಸಾಧನೆ ಹೇಗಿದೆ?

2020 ರ ಮಾರ್ಚ್​ನಲ್ಲಿರುವಂತೆ, ದೇಶದಲ್ಲಿ 669 ಜಿಲ್ಲಾ ಕಾನೂನು ನೆರವು ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳಿವೆ. ಜಿಲ್ಲಾ ಕಾನೂನು ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳಿಗೆ 629 ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ಹುದ್ದೆಗಳನ್ನು ಮಂಜೂರು ಮಾಡಿದ್ದು, ಇದು ಅಗತ್ಯಕ್ಕಿಂತ 40 ಹುದ್ದೆ ಕೊರತೆಯಾಗಿದೆ. ಈ ಕಾನೂನು ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳಲ್ಲಿ 573 ಜನ ಪೂರ್ಣಾವಧಿಯ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಗಳ ನೇಮಕವಾಗಿದ್ದು, 96 ಜನ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ಕೊರತೆಯಿದೆ.

ನವದೆಹಲಿ: 2021ನೇ ಸಾಲಿನ ಇಂಡಿಯಾ ಜಸ್ಟಿಸ್ ರಿಪೋರ್ಟ್​ ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗಿದೆ. ದೇಶದ ಆಡಳಿತದ ನಾಲ್ಕು ಪ್ರಮುಖ ಅಂಗಗಳಾದ ನ್ಯಾಯಾಂಗ, ಪೊಲೀಸ್, ಜೈಲು ಹಾಗೂ ಕಾನೂನು ಸಹಾಯಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ದೇಶದ ಆಯಾ ರಾಜ್ಯಗಳು ಸಾಧಿಸಿರುವ ಪ್ರಗತಿಯನ್ನು ಈ ವರದಿ ಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ.

ಟಾಟಾ ಟ್ರಸ್ಟ್​ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಸೆಂಟರ್ ಫಾರ್ ಸೋಶಿಯಲ್ ಜಸ್ಟಿಸ್, ಕಾಮನ್ ಕಾಸ್, ಕಾಮನ್​ವೆಲ್ತ್​​ ಹ್ಯೂಮನ್ ರೈಟ್ಸ್​ ಇನಿಶಿಯೇಟಿವ್​, ದಕ್ಷ, ಟಿಐಎಸ್​ಎಸ್-ಪ್ಯಾಸ್​, ವಿಧಿ ಸೆಂಟರ್ ಈ ಎಲ್ಲ ಸಂಘಟನೆಗಳು ಸೇರಿಕೊಂಡು ಅಧ್ಯಯನಾತ್ಮಕ ಇಂಡಿಯಾ ಜ​ಸ್ಟಿಸ್ ರಿಪೋರ್ಟ್​ ತಯಾರಿಸುತ್ತವೆ.

2021ರಲ್ಲಿ ದೇಶದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ಕಾನೂನು ನೆರವು ನೀಡುವಲ್ಲಿ ಯಾವ ರೀತಿಯ ಪ್ರಗತಿಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಿವೆ ಎಂಬುದರ ಕುರಿತಾದ ಇಂಡಿಯಾ ಜಸ್ಟಿಸ್ ರಿಪೋರ್ಟ್​-ಲೀಗಲ್ ಏಡ್ ವರದಿಯ ಪ್ರಮುಖಾಂಶಗಳು ಇಲ್ಲಿವೆ:

ಕಾನೂನು ನೆರವು: ರಾಜ್ಯವಾರು ಅಂಕಿ-ಸಂಖ್ಯೆಗಳು

• ದೇಶದ 36 ರಾಜ್ಯಗಳು ಹಾಗೂ ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಪೈಕಿ ಒಂದೇ ಒಂದು ರಾಜ್ಯವೂ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾನೂನು ಸೇವಾ ಪ್ರಾಧಿಕಾರ ನೀಡಿದ್ದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಬಜೆಟ್ ಅನುದಾನವನ್ನು ವಿನಿಯೋಗ ಮಾಡಿಲ್ಲ.
• 36 ರಾಜ್ಯ ಹಾಗೂ ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಪೈಕಿ 21 ರಾಜ್ಯಗಳು ಮೀಸಲಾದ ಶೇ 50 ರಷ್ಟು ಬಜೆಟ್​ ಖರ್ಚು ಮಾಡಿವೆ.
• ಕಾನೂನು ನೆರವು ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳಲ್ಲಿ 21 ರಾಜ್ಯ ಹಾಗೂ ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಶೇ 20 ರಷ್ಟು ಮಹಿಳಾ ವಕೀಲರನ್ನು ನೇಮಿಸಿವೆ.
• 32 ರಾಜ್ಯ ಹಾಗೂ ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಪೈಕಿ 5 ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕೇವಲ 6 ಅಥವಾ ಅದಕ್ಕೂ ಕಡಿಮೆ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಾನೂನು ನೆರವು ಕೇಂದ್ರಗಳಿವೆ.
• 36 ರಾಜ್ಯ ಹಾಗೂ ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಪೈಕಿ 15 ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಲೋಕ್ ಅದಾಲತ್​ಗಳ ಮೂಲಕ ಶೇ 50ರಷ್ಟು ವ್ಯಾಜ್ಯ-ಪೂರ್ವ ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ಬಗೆಹರಿಸಲಾಗಿದೆ.
• 2019-20ನೇ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ದೇಶದ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಜೆಗೆ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರವು ಕಾನೂನು ನೆರವಿಗಾಗಿ 1.05 ರೂಪಾಯಿ ಖರ್ಚು ಮಾಡಿದೆ.

ಕಾನೂನು ನೆರವಿಗಾಗಿ ಲಭ್ಯವಿರುವ ಮಾನವ ಸಂಪನ್ಮೂಲ

2020 ರ ಮಾರ್ಚ್​ನಲ್ಲಿರುವಂತೆ, ದೇಶದಲ್ಲಿ 669 ಜಿಲ್ಲಾ ಕಾನೂನು ನೆರವು ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳಿವೆ. ಜಿಲ್ಲಾ ಕಾನೂನು ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳಿಗೆ 629 ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ಹುದ್ದೆಗಳನ್ನು ಮಂಜೂರು ಮಾಡಿದ್ದು, ಇದು ಅಗತ್ಯಕ್ಕಿಂತ 40 ಹುದ್ದೆ ಕೊರತೆಯಾಗಿದೆ.

ಈ ಕಾನೂನು ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳಲ್ಲಿ 573 ಜನ ಪೂರ್ಣಾವಧಿಯ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಗಳ ನೇಮಕವಾಗಿದ್ದು, 96 ಜನ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ಕೊರತೆಯಿದೆ.

7 ರಾಜ್ಯ ಅಥವಾ ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಯಾವುದೇ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲೂ ಕಾನೂನು ಪ್ರಾಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಪೂರ್ಣಾವಧಿಯ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಗಳನ್ನು ನೇಮಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ. ಕೆಳ ಹಂತದ ನ್ಯಾಯಾಂಗ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ನುರಿತ ಕಾನೂನು ತಜ್ಞರು ಲಭ್ಯವಿಲ್ಲದಿರುವುದು ಬಹುಶಃ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವೆನ್ನಲಾಗಿದೆ. ಅರುಣಾಚಲ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ 25ಕ್ಕೆ 5 ಹಾಗೂ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ 75ಕ್ಕೆ 71 ಜಿಲ್ಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾನೂನು ನೆರವು ಸೇವಾ ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಅಗತ್ಯಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದೆ. ಇನ್ನು ತೆಲಂಗಾಣದಲ್ಲಿ 10 ಜಿಲ್ಲೆಗಳಿಗೆ 11 ಹಾಗೂ ಅಸ್ಸಾಂನಲ್ಲಿ 27 ಜಿಲ್ಲೆಗಳಲ್ಲಿ 33 ಕಾನೂನು ನೆರವು ಸೇವಾ ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿವೆ.

ಕಾನೂನು ಸೇವಾ ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಿಳಾ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ಸಂಖ್ಯೆ

ಮಾರ್ಚ್​ 2020ರಲ್ಲಿದ್ದಂತೆ, 145 ಜಿಲ್ಲಾ ಕಾನೂನು ಸೇವಾ ಪ್ರಾಧಿಕಾಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಿಳಾ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಗಳು ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದು, ಇದು ಒಟ್ಟಾರೆ ಶೇ 28ರಷ್ಟಾಗಿದೆ. ಅಂದರೆ ಪ್ರತಿ ನಾಲ್ಕು ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಗಳ ಪೈಕಿ ಓರ್ವ ಮಹಿಳೆ ಇದ್ದಾಳೆ. ಇನ್ನು ವಕೀಲರ ವೇದಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಮಹಿಳಾ ವಕೀಲರ ಸಂಖ್ಯೆ ಶೇ 18 ರಲ್ಲಿ ಸ್ಥಿರವಾಗಿದೆ.

ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳ ಬಜೆಟ್​ ಅಂಕಿ-ಸಂಖ್ಯೆಗಳು

ರಾಷ್ಟ್ರಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ನೋಡುವುದಾದರೆ ಮಿಜೋರಾಂ ರಾಜ್ಯವು ಹಿಂದಿನ ಶೇ 70.7 ರಿಂದ ಶೇ 94.2ಕ್ಕೆ ಬಜೆಟ್​ ಹೆಚ್ಚಿಸಿದೆ. ಇನ್ನು ಮಧ್ಯಮ ಹಾಗೂ ದೊಡ್ಡ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ ಕಾನೂನು ನೆರವಿಗಾಗಿ ಅವು ಈ ಹಿಂದೆ ಖರ್ಚು ಮಾಡಿದ್ದ ಮೀಸಲು ಬಜೆಟ್​ ಶೇ 77.13 ರಿಂದ ಶೇ 96.07ಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿರುವುದು ಆಶಾದಾಯಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಾಗಿದೆ. ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯವು ತನಗೆ ಮೀಸಲಾದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಬಜೆಟ್ ಖರ್ಚು ಮಾಡಿದೆ. ಮೇಘಾಲಯ ಮಾತ್ರ ಶೇ 25 ರಷ್ಟು ಮಾತ್ರ ವಿನಿಯೋಗಿಸಿ ಕಳಪೆ ಸಾಧನೆ ಮಾಡಿದೆ. 2018-19ರಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾನೂನು ಸೇವಾ ಪ್ರಾಧಿಕಾರಕ್ಕೆ 150 ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿ ಬಜೆಟ್ ನೀಡಲಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಇದನ್ನು 2020-21ರಲ್ಲಿ 100 ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿಗಳಿಗೆ ಇಳಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂಬುದು ಗಮನಸಿಬೇಕಾದ ಸಂಗತಿಯಾಗಿದೆ.

ಮೂಲಭೂತ ಸೌಕರ್ಯಗಳು

ಮಾರ್ಚ್​ 2020ರಲ್ಲಿದ್ದಂತೆ, 5,97,617 ಹಳ್ಳಿಗಳಿಗೆ ಒಟ್ಟು 14,159 ಕಾನೂನು ನೆರವು ಸೇವಾ ಕೇಂದ್ರಗಳಿವೆ. ಅಂದರೆ ಪ್ರತಿ 42 ಹಳ್ಳಿಗಳಿಗೆ ಒಂದು ಸೇವಾ ಕೇಂದ್ರವಿದೆ. ಆದರೆ ಈ ಸೇವಾ ಕೇಂದ್ರಗಳು ಭೌಗೋಳಿಕವಾಗಿ ಸಮಾನಾಂತರವಾಗಿ ಸ್ಥಾಪನೆಯಾಗಿಲ್ಲ ಹಾಗೂ ಕೆಲವೆಡೆ ಈ ಕೇಂದ್ರಗಳು ಜನರಿಗೆ ಎಟುಕದಷ್ಟು ದೂರವಿವೆ.