નવી દિલ્હી: કેન્દ્રીય આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલયે રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને ભારતમાં સાપ કરડવાના કેસ અને તેના કારણે થતા મૃત્યુને 'સૂચિત રોગો' તરીકે જાહેર કરવા વિનંતી કરી છે.
જ્યારે સર્પદંશના કેસો અને મૃત્યુને "નોટીફાઈડ ડીસીઝ" એટલે કે "સૂચિત રોગ" જાહેર કરવામાં આવશે, ત્યારે તમામ સરકારી અને ખાનગી આરોગ્ય સુવિધાઓ (મેડિકલ કોલેજો સહિત) માટે તમામ શંકાસ્પદ, સંભવિત સર્પદંશના કેસો અને મૃત્યુની જાણ કરવી ફરજિયાત બની જશે. કેન્દ્રીય આરોગ્ય સચિવ પુણ્ય સલીલા શ્રીવાસ્તવે તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના મુખ્ય સચિવો અને વધારાના સચિવો (સ્વાસ્થ્ય)ને સંબોધિત પત્રમાં આ માહિતી આપી હતી.
તેમણે પત્ર દ્વારા જણાવ્યું હતું કે, સાપ કરડવાથી જાહેર આરોગ્ય ચિંતા થાય છે અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં તે લોકોના મૃત્યુ, રોગ અને અપંગતાનું કારણ બને છે. તેમણે કહ્યું કે ખેડૂતો અને આદિવાસીઓ સર્પદંશનું સૌથી વધુ જોખમ ધરાવે છે. ETV ભારત પાસે આને લગતો પત્ર પણ છે. સર્પદંશના ઝેરની સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે, ભારત સરકારના આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલયે લાઇન મંત્રાલયો અને હિતધારકો સાથે પરામર્શ કરીને, "ભારતમાંથી 2030 સુધીમાં સર્પદંશના ઝેર પર પ્રતિબંધ અને નિયંત્રણ માટે રાષ્ટ્રીય કાર્ય યોજના (NAPSE) શરૂ થઈ ગઈ છે."
શ્રીવાસ્તવે કહ્યું કે એક્શન પ્લાનનો ઉદ્દેશ્ય વર્ષ 2030 સુધીમાં સાપ કરડવાથી થતા મૃત્યુને અડધો કરવાનો છે. આ યોજના સાપ કરડવાના સંચાલન, નિયંત્રણ અને નિવારણમાં સામેલ વિવિધ હિસ્સેદારોના વ્યૂહાત્મક ઘટકો, ભૂમિકાઓ અને જવાબદારીઓને વ્યાખ્યાયિત કરે છે. તેમણે કહ્યું કે, NAPSE હેઠળનો એક મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ભારતમાં સાપ કરડવાના કેસ અને મૃત્યુની દેખરેખને મજબૂત કરવાનો છે.
પુણ્ય સલીલા શ્રીવાસ્તવે એમ પણ કહ્યું કે, સાપ કરડવાની ઘટનાઓ અને મૃત્યુનો સચોટ ટ્રેક રાખવા માટે, એક મજબૂત સર્વેલન્સ સિસ્ટમ જરૂરી છે, જે તેને સંબંધિત મહત્વપૂર્ણ ડેટા પ્રદાન કરશે.
કેન્દ્રીય આરોગ્ય સચિવ પુણ્ય સલીલા શ્રીવાસ્તવના જણાવ્યા અનુસાર, સાપના ડંખના સર્વેલન્સને મજબૂત કરવા માટે તમામ સાપ કરડવાના કેસ અને મૃત્યુની ફરજિયાત સૂચના જરૂરી છે. શ્રીવાસ્તવે જણાવ્યું હતું કે, આનાથી હિતધારકોને ચોક્કસ બોજ, ઉચ્ચ જોખમવાળા વિસ્તારો, સાપના ડંખથી પીડિતોના મૃત્યુ માટે જવાબદાર પરિબળો વગેરેનો અંદાજ કાઢવામાં મદદ મળશે, જેના પરિણામે સાપના ડંખનો ભોગ બનેલા લોકોનું ક્લિનિકલ મેનેજમેન્ટ વધુ સારું રહેશે.
વધુમાં, સાપ કરડવાના કેસો અને મૃત્યુની સૂચના ખાનગી આરોગ્ય સુવિધાઓમાંથી રિપોર્ટિંગમાં પણ સુધારો કરશે. શ્રીવાસ્તવે રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને આ સંબંધમાં વધુ સહાયતા માટે નેશનલ સેન્ટર ફોર ડિસીઝ કંટ્રોલ (NICDC), દિલ્હી ખાતે સર્પદંશ નિવારણ નિયંત્રણ માટેના સંયુક્ત નિયામક અને નોડલ અધિકારી ડૉ. અજીત શેવાલેનો સંપર્ક કરવા પણ કહ્યું છે.
સ્વાસ્થ્ય મંત્રાલયના અહેવાલ મુજબ, ભારતમાં 70 ટકા મૃત્યુ બિહાર, ઝારખંડ, મધ્યપ્રદેશ, ઓડિશા, ઉત્તર પ્રદેશ, આંધ્રપ્રદેશ તેલંગાણા, રાજસ્થાન અને ગુજરાતના ગીચ વસ્તીવાળા ઓછી ઊંચાઈવાળા અને કૃષિ વિસ્તારોમાં રહેતા લોકોમાં થાય છે. ખાસ કરીને વરસાદની ઋતુમાં જ્યારે સાપ અને માણસો ઘરમાં અને બહારના વિસ્તારોમાં સામસામે આવી જાય છે.
સંશોધકો દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા વ્યવસ્થિત સાહિત્યના અભ્યાસ મુજબ, ભારતમાં અંદાજિત 3 થી 4 મિલિયન સાપ કરડવાથી વાર્ષિક આશરે 58 હજાર મૃત્યુ થાય છે, જે વૈશ્વિક સાપ કરડવાથી થતા મૃત્યુના અડધા છે. સેન્ટ્રલ બ્યુરો ઓફ હેલ્થ ઇન્વેસ્ટિગેશન (CBHI) ના રિપોર્ટ (2016 થી 2020) અનુસાર, ભારતમાં સાપ કરડવાના કિસ્સાઓની સરેરાશ વાર્ષિક આવર્તન લગભગ 3 લાખ છે અને લગભગ 2000 મૃત્યુ સાપ કરડવાથી થાય છે.
