ਇੰਦੌਰ/ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (ਸਿਧਾਰਥ ਮਾਛੀਵਾਲ) : ਹੁਣ ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਬਰਾਤੀਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਊਠ ਵੀ ਵਿਆਹ ਦੀ ਬਰਾਤ 'ਚ ਨੱਚਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ, ਹਰ ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀ ਦੀ ਬਰਾਤ ਵਿਚ ਊਠ ਡਾਂਸ ਦੀ ਵੱਧਦੀ ਮੰਗ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਵੀ ਊਠਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਂਸ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨੱਚਣ ਵਾਲੇ ਊਠ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੀ 50 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 5 ਤੋਂ 7 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਊਠਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਘੱਟ ਰਹੀ
ਊਠ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਕਠੋਰ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਹਨਾਂ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਊਠਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਊਠਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਵਰਤਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਘੋੜੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਹੁਣ ਊਠ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਬਰਾਤ 'ਚ ਡਾਂਸ... (ETV Bharat) ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਊਠਾਂ ਨੂੰ ਨੱਚਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਊਠਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦਾ ਰੰਗ-ਰੂਪ ਬਦਲ ਗਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਨਾ ਸਿਰਫ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਲਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨੱਚਣ ਵਾਲੇ ਊਠਾਂ ਦੀ ਵਧਦੀ ਮੰਗ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਊਠਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਚ ਸਿਖਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ 'ਚ 5 ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡਾਂਸ ਸਿਖਲਾਈ
ਇਸ ਸਮੇਂ ਇੰਦੌਰ ਦੇ ਮਹੂ ਅਤੇ ਦੇਵਾਸ ਦੇ ਰਸੂਲਪੁਰ ਬਾਈਪਾਸ 'ਤੇ ਕਈ ਊਠਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡਾਂਸ ਸਿਖਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ ਸ਼ੇਰ ਪਟਕ ਡਾਂਸ (ਸ਼ੇਰ ਵਾਂਗ ਦੋ ਪੈਰਾਂ ਅੱਗੇ ਬੈਠ ਕੇ), ਨਾਚ ਕੇ ਪੈਰ ਡਾਂਸ (ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਘੁੰਗਰੂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਅਗਲੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਨਾਲ ਨੱਚਣਾ), ਚੌਟਾਲਾ ਡਾਂਸ (ਚਾਰੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਨੱਚਣਾ), ਜੰਪਿੰਗ ਡਾਂਸ (ਦੋਵੇਂ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਦੋਨੋਂ ਲੱਤਾਂ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹਨਾ), ਨੀਚੀ ਨਾਰ (ਗਰਦਨ ਨੂੰ ਨੀਚੇ ਕਰਕੇ ਨੱਚਣਾ) ਅਤੇ ਸਪਿੱਟ ਆਦਿ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ।
ਊਠਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਕਾਬੂ ਕਰਕੇ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਡਾਂਸ
ਦੇਵਾਸ ਦੇ ਡਾਂਸ ਟਰੇਨਰ ਫਿਰੋਜ਼ ਅਲੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ, ''ਉਠਾਂ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਡਾਂਸ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ 2 ਤੋਂ 4 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਊਠ ਜਲਦੀ ਡਾਂਸ ਸਿੱਖ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਡਾਂਸ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੱਕ 'ਤੇ ਨਕੇਲ ਲਗਾ ਕੇ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਰੱਸੀ ਦੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਟੈਪ ਸਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।"
"ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਕ ਸਾਲ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਿਖਲਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਊਠ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੇ ਗਏ ਕਦਮਾਂ 'ਤੇ ਚੱਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਡਾਂਸ ਅਤੇ ਸਟੈਪ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਵਿਆਹਾਂ ਅਤੇ ਬਰਾਤ ਵਿੱਚ ਪਸੰਦ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋਂ ਊਠਾਂ ਨੂੰ ਖਰੀਦ ਕੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਆਦਿ ਵਿਚ ਨੱਚਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਊਠ ਮਾਲਕ ਊਠਾਂ ਨੂੰ ਡਾਂਸ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਭੇਜ ਰਹੇ ਹਨ।
ਘੋੜੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਹੁਣ ਊਠ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਬਰਾਤ 'ਚ ਡਾਂਸ, ਸਾਲ ਦੀ ਡਾਂਸ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ... (ETV Bharat) ਨੱਚਣ ਵਾਲੇ ਊਠਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ
ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਵਿਆਹ ਦੀ ਬਰਾਤ ਵਿੱਚ ਘੋੜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਨੱਚਣ ਵਾਲੇ ਊਠ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਸੰਦ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਹੂ ਦੇ ਊਠ ਟ੍ਰੇਨਰ ਪੱਪੂ ਖਾਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ, "ਊਠਾਂ 'ਤੇ ਬੋਝ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਵਿਆਹਾਂ 'ਚ ਊਠਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।" ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਊਠ ਦੀ ਬੁਕਿੰਗ 8000 ਰੁਪਏ ਤੋਂ 15000 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ''ਜੇਕਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਚ ਇਕ ਆਮ ਊਠ ਦੀ ਕੀਮਤ 50,000 ਰੁਪਏ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਨੱਚਦੇ ਊਠ ਦੀ ਕੀਮਤ 5 ਤੋਂ 7 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਘੋੜੇ ਤੇ ਬੱਗੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵਿਕਰੇਤਾ ਅਤੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕ ਹੁਣ ਘੋੜਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦੇ ਉੱਠ ਵੀ ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨੱਚਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਮੋਟੀ ਕਮਾਈ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।"
ਘੱਟ ਰਹੀ ਊਠਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਮੇਂ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਊਠਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਡੇਢ ਲੱਖ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ ਊਠ ਅਤੇ ਡਰੋਮੇਡਰੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੇ ਊਠਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਊਠਾਂ ਨਾਲ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਚਰਵਾਹੇ ਹਰ ਸਾਲ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ 8 ਮਹੀਨੇ ਇੱਥੇ ਖੇਤਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਡੇਰੇ ਲਗਾ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜੈਸਲਮੇਰ ਆਦਿ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਤਦੇ ਹਨ।
ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ, ਤਾਂ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀ ਊਠ ਨਹੀਂ
ਊਠਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਿਣਤੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀ ਊਠ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਿਮਟਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਊਠਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਸਬੰਧੀ ਵਧਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਊਠਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘੱਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਰਾਜਸਥਾਨ 'ਚ 2.25 ਲੱਖ ਊਠ ਹਨ ਜਦਕਿ ਗੁਜਰਾਤ 'ਚ ਸਿਰਫ 28,000 ਊਠ ਹਨ। ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਊਠਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸਿਰਫ਼ 5000 ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਹ 2000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਨਾਗਾਲੈਂਡ, ਮੇਘਾਲਿਆ ਵਰਗੇ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਕੋਲ ਇਸ ਵੇਲੇ ਇੱਕ ਵੀ ਊਠ ਨਹੀਂ ਹੈ।
