କଟକ: ଜିଲ୍ଲାରେ ରହିଛି ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ଦୁଇଟି ସ୍ମାରକୀ । ଗୋଟିଏ ସ୍ବରାଜ ଆଶ୍ରମ ଓ ଅନ୍ୟଟି ଜାନକୀନାଥ ଭବନ । ସ୍ବରାଜ ଆଶ୍ରମରେ ରାତି ବିତାଇ ଥିଲେ ଜାତିର ପିତା ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ । ଏପଟେ ଓଡ଼ିଆ ବଜାର ସ୍ଥିତ ଜାନକୀନାଥ ଭବନରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ନେତାଜୀ ସୁବାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ । ତେବେ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ଏହି ଦୁଇ ସ୍ମାରକୀ ଏବେ ଅବହେଳିତ । ସର୍ବହରା ହୋଇପଡିଛି ସ୍ବରାଜ ଆଶ୍ରମ । ଏପଟେ ଜାନକୀ ଭବନକୁ ଯିବାକୁ ଭଲ ରାସ୍ତା ଖଣ୍ଡେ ବି ନାହିଁ ।
ତେବେ ଭାରତୀୟ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥଳୀ ଥିଲା ସ୍ବରାଜ ଆଶ୍ରମ । ଗାନ୍ଧୀ ଯେତେବେଳେ ଓଡିଶା ଗସ୍ତରେ ଆସୁଥିଲେ, ଏହି ସ୍ବରାଜ ଆଶ୍ରମ ରହୁଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀ 7ଥର ଓଡିଶା ଆସିଥିବା ବେଳେ ପାଖାପାଖି 4 ଥର ସେ ଏହି ଆଶ୍ରମରେ ରହିଛନ୍ତି । 1921 ମାର୍ଚ୍ଚ 23ରେ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ସେ କଟକ ଆସିଥିଲେ । ପୁରିଘାଟ ନିକଟରେ ଥିବା ବାଲି ପଡ଼ିଆରେ ଆୟୋଜିତ ଏକ ବିଶାଳ ଜନ ସଭାରେ ସେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଏହି ପ୍ରଥମ ଗସ୍ତରେ ତାଙ୍କୁ ପାଖାପାଖି ଲକ୍ଷେରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ସ୍ୱାଗତ କରିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଏତେ ଭିଡ଼ ହୋଇଥିଲା ଯେ, ସ୍ବରାଜ ଆଶ୍ରମକୁ ଆସିବାପାଇଁ ତାଙ୍କୁ 3 ଘଣ୍ଟାରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଲାଗିଥିଲା ।
ତେବେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ରାତ୍ର ସମୟରେ ଏହି ଆଶ୍ରମରେ ହିଁ ରାତ୍ର ଜୀବନ କାଟିଥିଲେ । ତେବେ ଏହି ସ୍ଥାନ ଏବେ ଅବହେଳିତ ଅବସ୍ଥାରେ । ଯେତିକି ବିକଶିତ ହେବା କଥା ଏହା ସେତିକି ହେଇପାରି ନାହିଁ । ବିକାଶ କେବଳ ଘୋଷଣାରେ ହିଁ ରହିଯାଇଛି । ଏହା ଆକର୍ଷଣୀୟ ପର୍ଯ୍ୟଟନ କେନ୍ଦ୍ର ହୋଇପାରିଲେ, ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ପ୍ରତି ଏହା ଉପଯୁକ୍ତ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳୀ ହେବ ବୋଲି ମତ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ।