ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ପୂର୍ବତନ ବିଚାରପତି ସଂଜୟ କିଶାନ ଶୁକ୍ରବାର (ଗତକାଲି) ଇଟିଭି ଭାରତକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସାକ୍ଷାତକାର ଦେଇଛନ୍ତି । ଜଷ୍ଟିସ କୌଲ କହିଛନ୍ତି ଯେ, ବିଚାରପତି ନିଯୁକ୍ତିରେ ବିଳମ୍ବ ନେଇ ସରକାର ନ୍ୟାୟପାଳିକା ବିରୋଧରେ କଡ଼ା ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରୁଛନ୍ତି। କୋର୍ଟରେ ବିଚାରପତି ନିଯୁକ୍ତିରେ ବିଳମ୍ବ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଏଭଳି ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ପୂର୍ବତନ ବିଚାରପତି ଜଷ୍ଟିସ ସଂଜୟ କିଶାନ କୌଲ ।
ପ୍ରଶ୍ନ:କଲେଜିୟମ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବିଚାରପତିମାନେ ବିଚାରପତି ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ଏଥିରେ ସରକାରଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ନାହିଁ। ବର୍ତ୍ତମାନର ବିଚାରପତି ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରକ୍ରିୟା ନିରପେକ୍ଷ ଅଛି ବୋଲି ଆପଣ ଭାବୁଛନ୍ତି କି ? କିମ୍ବା, ଏନେଇ ଆଉ କିଛି ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇପାରେ କି ?
ଉତ୍ତର: କୌଣସି ସିଷ୍ଟମ ପରଫେକ୍ଟ ବା କୌଣସି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା 1950ରୁ 1990 ଦଶକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥିଲା | ଏହା ସଠିକ ଭାବେ କାମ କଲା । କିନ୍ତୁ କିଛି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଏହା ଅନୁଭବ ହେଲା ଯେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବଦଳାଇବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଏଥିପାଇଁ କଲେଜିୟମ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆରମ୍ଭ ହେଲା ଏବଂ ଏହା ବହୁ ବର୍ଷ ଧରି ଚାଲିଲା । କିନ୍ତୁ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆକ୍ରୋଶ ଯୋଗୁଁ ଭୂମିକା ହ୍ରାସ ପାଇଛି | କେନ୍ଦ୍ରରେ ସଂଖ୍ୟା ଗରିଷ୍ଠତା ସହ ସରକାର କ୍ଷମତାକୁ ଆସିବା ସହ ସମସ୍ୟା ବଢ଼ିଛି । ଯେତେବେଳେ ଜାତୀୟ ନ୍ୟାୟିକ ନିଯୁକ୍ତି ଆୟୋଗ (NJAC) ଅଧିନିୟମ ପାରିତ ହେଲା । ସେତେବେଳେ ସମସ୍ତଙ୍କ ସହମତି ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା | ଏହା ଏପରି ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଯାହା ଉପରେ ରାଜନୈତିକ ବର୍ଗ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିପାରିନାହିଁ । ଏହାର ପରିଣାମ ସ୍ବରୂପ NJAC ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ କଲେଜିୟମ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାରେ ଅନେକ ସମସ୍ୟା ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଛି | ଏହାକୁ ଅଧିକ ସ୍ବଚ୍ଛ କରିବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି । ତେବେ ସ୍ବଚ୍ଛତା କହିଲେ କାଚ ଘରେ ବସି ବିଚାରପତି ନିଯୁକ୍ତି ଦିଆଯିବା କଥା ଭଳି ନୁହେଁ । କଲେଜିୟମ ବ୍ୟବସ୍ଥା କିପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରେ, ତାହା ଲୋକମାନେ ଜାଣିନଥାନ୍ତି । ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତିଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଗଠିତ ତିନି ଜଣିଆ ବିଚାରପତି ମଣ୍ଡଳୀ ହାଇକୋର୍ଟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ନାଁ ସୁପାରିଶ କରନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ପରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର, ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଏବଂ ଗୁଇନ୍ଦା ବିଭାଗ (ଆଇବି)ରୁ ମତାମତ ଆସେ । ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ଅଭିଯୋଗ ଆସେ, କଲେଜିୟମ ସେଗୁଡିକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ଯାଞ୍ଚ କରେ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ବିଚାରପତି ଏବଂ ବରିଷ୍ଠ ଆଡଭୋକେଟମାନଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ । ତେଣୁ ମୁଁ ବୁଝି ପାରୁନାହିଁ ଯେ, ଆଉ ଅଧିକ କେତେ ସ୍ବଚ୍ଛତା ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆବଶ୍ୟକ ?
ପ୍ରଶ୍ନ: ବିଚାରପତିଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତିରେ ବିଳମ୍ବ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉଠାଇ ଆପଣ ଏକ ମାମଲା ପରିଚାଳନା କରିଛନ୍ତି, ଯେ କୌଣସି ସମୟରେ ଆପଣ ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି କି, ସରକାର ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଉପରେ କ୍ରୋଧ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଛନ୍ତି । NJAC କୁ ରଦ୍ଦ କରାଯିବା ଏହାର କାରଣ କି ? ବିଚାରପତି ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣ ଏବଂ ନିଯୁକ୍ତିରେ ବିଳମ୍ବ ଘଟେ କି ?
ଉତ୍ତର:ମୁଁ ଭାବୁନାହିଁ ଯେ ଏଥିରେ କୌଣସି ସନ୍ଦେହ ଅଛି । ଏହା ଏକ ପ୍ରକାର ସ୍ପଷ୍ଟ | ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ଶକ୍ତି ଅଭିଯୋଗ କରୁଛନ୍ତି ଯେ, ସେମାନେ ଯେତବେଳେ କୌଣସି ନୂଆ ନିୟମ ପ୍ରଣୟନ କରୁଛନ୍ତି, ନ୍ୟାୟପାଳିକା ତା ଉପରେ ରୋକ୍ ଲଗାଇ ଦେଉଛନ୍ତି । କୌଣସି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରାକ୍ ଆଲୋଚନା ହୋଇଥାଏ । ପୂର୍ବରୁ ପାଞ୍ଚ ଜଣିଆ କମିଟିର ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା । ପରେ ଏହାକୁ ଜଣିଆ କରାଗଲା । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ଯେ, ଯଦି ତିନିଜଣ ବିଚାରପତି ସମାନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ରଖନ୍ତି, ତେବେ ଅନ୍ୟ ତିନିଜଣ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିପାରିବେ । ନ୍ୟାୟିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସ୍ବଚ୍ଛତା ଏବଂ ନିରପେକ୍ଷତା ପ୍ରଭାବିତ ନହେବା ପାଇଁ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଅଧିକାର ଦିଆଯାଇନାହିଁ । (NJAC)କୁ ରଖାଯାଇ, ଏହା କେମିତି କାମ କରୁଛି ଏବଂ ଏଥିରେ ସଠିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ପାରିଥାନ୍ତା । ମୋ ବିଚାରରେ ଏଥିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ପାରିଥାନ୍ତା । ତେବେ ଏଭଳି କରାଗଲା ନାହିଁ । ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏବେବି ଏହି ମାନସିକତାରୁ ବାହାରି ପାରୁନାହାନ୍ତି ଯେ, ସେମାନେ ଯାହା ଚାହୁଁଥିଲେ, ତାହା ହୋଇପାରୁନାହିଁ ।
ପ୍ରଶ୍ନ:ଚଳିତ ବର୍ଷ ମାର୍ଚ୍ଚରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ରାୟ ଦେଇଥିଲେ ଯେ, ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ, ବିରୋଧୀଦଳ ନେତା ଏବଂ CJIଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ଏକ ପ୍ୟାନେଲ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଏବଂ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଚୟନ କରିବେ। କିନ୍ତୁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଏହାକୁ ହଟାଇ ନୂଆ ଆଇନ ଆଣିଛନ୍ତି । ଏହା ଦ୍ବାରା ସରକାର ଏବଂ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଜାରି ରହିବ ଏବଂ କୌଣସି ଜଜମେଣ୍ଟ ବିରୋଧରେ ଯିବା ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କୁ କେହି ରୋକି ପାରିବେ ନାହିଁ ?
ଉତ୍ତର: ଏହା ସେହି ଜଜମେଣ୍ଟ ବିରୋଧରେ ଯାଉନାହିଁ କି, ଯେଉଁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ସ୍ବୟଂ ବିଚାରପତିମାନେ କରିଥିଲେ । ଏହା ଏକ ଭେକ୍ୟୁମ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ସରକାର କହୁଛନ୍ତି, ଆପଣ ଭେକ୍ୟୁମ ପୂରଣ କରନ୍ତୁ । ଏବେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଏହି ନିୟମକୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ କରୁଛନ୍ତି । ମହିଳାଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ଉପରେ ଭେକ୍ୟୁମ ପୂରଣ କରାଗଲା ଏବଂ ଆଇନ ଅଣାଗଲା । ସେହିପରି ବିଚାରପତିମାନଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟକି ରହିଛି । କିଛି ବରିଷ୍ଠ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ସୁଯୋଗ ମିଳୁନଥିବା ବେଳେ, ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନିଆଯାଉଛି । କଲେଜିୟମ ଦ୍ବାରା ସାନି ପଠାଯାଇଥିବା ୪ ନାମ ଏବଂ ପୂର୍ବରୁ ପଠାଯାଇଥିବା ୧୩ ନାମ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସରକାରଙ୍କ ନିକଟରେ ପଡ଼ି ରହିଛି । ତେବେ କାହିଁକି ବିଳମ୍ବ ହେଉଛି, ସେ ନେଇ କୌଣସି ଉତ୍ତର ଆସୁନାହିଁ ।
ପ୍ରଶ୍ନ:ବିଚାରପତି ନିଯୁକ୍ତିରେ ବିଳମ୍ବ ସହ ଜଡ଼ିତ ମାମଲା ପରିଚାଳନା କରୁଥିବାବେଳେ ଆପଣ, ସରକାର ଏବଂ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ମଧ୍ୟରେ ଏକ ମାଧ୍ୟମ ହେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ। ଆପଣ ଭାବୁଛନ୍ତି କି, ନୂଆ ବିଚାରପତିମାନେ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ମାମଲାରେ ବନି ରହିବେ ନା, ଏହାକୁ ସାନି ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ?
ଉତ୍ତର: ପିଟିସନରକାରୀ କଣ୍ଟେମ୍ପଟ ନୋଟିସ ଜାରି ରଖିଥିବା ବେଳେ, ଏସବୁ କୁଆଡ଼େ ଯିବ ବୁଝିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଯଦି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ନିଯୁକ୍ତି ବିଜ୍ଞପ୍ତି (warrant of appointment) ଜାରି ନ କରନ୍ତି ତେବେ କଣ କରାଯିବ ? ଏଥିରେ ଅନେକ ଆଇନଗତ ଦୃଷ୍ଟି କୋଣ ଏବଂ ଜଟିଳତା ରହିଛି। ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ହାତରେ ବାଡ଼ି ନାହିଁ (stick in its hand) । ଏହା ନ୍ୟାୟିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଏବଂ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପାଇଁ ସମ୍ମାନର କଥା । ଆଟର୍ଣ୍ଣି ଜେନେରାଲ ହାଜର ହେଉଥିଲେ, କିଛି ଅଗ୍ରଗତି ହୋଇଥିଲା । ମୋ ମତରେ, ଏଜେଣ୍ଡାକୁ ଆଗକୁ ବଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ତାହା ବଳିଷ୍ଠ ଉପାୟ ଥିଲା । ଏହା ହେଉଛି ସର୍ବୋତ୍ତମ ପଦ୍ଧତି |
ପ୍ରଶ୍ନ: ବିଚାରପତି ଭାବେ ଭଲ ଲୋକଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ମିଳିବା ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ଅନ୍ୟତମ କାର୍ଯ୍ୟ । ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ବିଚାରପତି, ଅନ୍ୟ ଜଣେ ବିଚାରପତିଙ୍କ ନାମ ସୁପାରିଶ କରନ୍ତି, ଏଥିରେ କୌଣସି ଭୁଲ୍ ଥାଏ କି ? । ଏହା ସ୍ବାଭାବିକ ନୁହେଁ କି?
ଉତ୍ତର: ଏଥିରେ ଆଦୌ ଭୁଲ୍ ନାହିଁ, ତାହା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ | ଏହା ଏକ ପରାମର୍ଶଦାତା ପ୍ରକ୍ରିୟା | ଏହା ନୁହେଁ ଯେ CJI କେବଳ ଏହା କରନ୍ତି | ମୁଁ ଏକ ହାଇକୋର୍ଟର ମୁଖ୍ୟ ହୋଇସାରିଛି । ଅନ୍ୟ ବିଚାରପତିମାନେ ଯେଉଁ ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି, ଆମେ ତାକୁ ନେଇ ବିତର୍କ କରୁ | ତେଣୁ, ପରାମର୍ଶ ଦେବାରେ କିଛି ଭୁଲ୍ ନାହିଁ ଏବଂ ନାମ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପାସ୍ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ଏବଂ ଏହା ଯୋଗ୍ୟତା ଉପରେ ପଡ଼ିବ । ଯେତେବେଳେ ମୁଁ କଲେଜିୟମକୁ ଆସିଲି, ମୁଁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲି ଯେ ବିଚାରଗୁଡିକର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ଏକ ଅବଜେକ୍ଟିଭ୍ ମାନଦଣ୍ଡ ଯାହା ଅନୁସରଣ କରାଯାଉଛି । କିଛି ସମୟରେ ଏକ ଧାରଣା ଅଛି ଯେ ଏହି ନାମ ସରକାରଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ହୋଇନପାରେ । କିମ୍ବା ନାମକୁ ବିରୋଧ କରାଯାଏ | ମୋର ବିଶ୍ବାର, ବେଳେବେଳେ ଭଲ ପ୍ରାର୍ଥୀମାନେ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବଳି ପଡ଼ିଯାଆନ୍ତି । ତତକାଳୀନ CJI ରଂଜନ ଗୋଗୋଇଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାମଲା ହୋଇଥିଲା | ସେ କହିଛନ୍ତି ଯଦି ତୁମେ ତାଙ୍କ ସମ୍ମତି ପାଇବ, ମୁଁ ନିଶ୍ଚିତ କରିବି ଯେ ସେ 45 ବର୍ଷରୁ କମ୍ ଅଛନ୍ତି କି ନାହିଁ ଏବଂ ଆମେ ତାଙ୍କୁ ଦିଲ୍ଲୀ ପଠାଇବୁ। ମୁଁ ତାଙ୍କୁ (ବିଚାରପତି ପ୍ରାର୍ଥୀ) ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇ ପାରିଲି ନାହିଁ | ନାମ ସୁପାରିଶ କରିବାରେ କିଛି ଭୁଲ୍ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ କଲେଜିୟମ୍ ଉପରେ ଚାପ ପକାଇବାର କୌଣସି କାରଣ ନାହିଁ |
ପ୍ରଶ୍ନ: ଆପଣ କହିଥିଲେ ଯେ, ରାଜନୈତିକ ଚିତ୍ର ଥିବା ବିବାଦର ଅଦାଲତକୁ ଆସିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଏହା କୋର୍ଟ ବାହାରେ ବିତର୍କ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ସେମାନେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାକୁ ଭାରାକ୍ରାନ୍ତ କରି ଦେଉଛନ୍ତି । ଏଭଳି ମାମଲା କୋର୍ଟକୁ ଆସିବା ଜାରି ରହିବ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆପଣ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ କି ପରାମର୍ଶ ଦେବେ?