ଏଥର କେନ୍ଦ୍ର ବଜେଟରେ ଦୁଇଟି ସରକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କର ଘରୋଇକରଣ ସମ୍ପର୍କିତ ଘୋଷଣା ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତରେ ବ୍ୟାଙ୍କ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦୃଶ୍ୟପଟ୍ଟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ ସରକାରଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ କେନ୍ଦ୍ର ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଦେଲେ । ଆଜିକୁ 51 ବର୍ଷ ତଳେ, ଦେଶରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ବୃହତ୍ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ଜାତୀୟକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗ କ୍ରମରେ ଏହାକୁ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଗୃହୀତ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ନୀତିଗତ ନିଷ୍ପତ୍ତିର ବିପରୀତ ଧାରା ରୂପେ ବିଚାର କରାଯାଇପାରେ ।
ନିକଟରେ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପରିଚାଳିତ ଦଶଟି ବ୍ୟାଙ୍କର ମିଶ୍ରଣ କରି 4ଟି ବ୍ୟାଙ୍କରେ ପରିଣତ କରିବାର ବ୍ୟାପକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସରକାର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପରେ ଦେଶରେ ଏବେ ସରକାରଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣାଧୀନ ସାର୍ବଜନୀନ ବ୍ୟାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା 27ରୁ ହ୍ରାସ ପାଇ ମାତ୍ର 12ରେ ସୀମିତ ରହିଛି । ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ସ୍ଥିରୀକୃତ ଯେଉଁ ଚାରିଟି ରଣନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସରକାର ସାର୍ବଜନୀନ ଉଦ୍ୟୋଗର ‘ଯଥାସମ୍ଭବ ନ୍ୟୂନତମ ଉପସ୍ଥିତି’ ବଜାୟ ରଖିବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ବ୍ୟାଙ୍କ, ବୀମା ଓ ଆର୍ଥିକ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ଅନ୍ୟତମ ।
ସୁତରାଂ, ଏହି ଦୁଇଟି ସରକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କର ଘରୋଇକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦି ସରକାରଙ୍କ ବୃହତ୍ ଘରୋଇକରଣ ଯୋଜନାର ଏକ ସାମାନ୍ୟତମ ଅଂଶ ବୋଲି ବିଚାର କରିବା ଉଚିତ । 2021-22 ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ 1.75 ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କାର ଅଂଶଧନ ବିକ୍ରି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ନିମନ୍ତେ ସରକାରଙ୍କ ଉଚ୍ଚାକାଂକ୍ଷୀ ଅଭିଳାଷର ଏହା ଅଂଶବିଶେଷ । ଯେଉଁ ଛଅଟି ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ଘରୋଇକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ବାଦ ଦେବା ପାଇଁ ନୀତି ଆୟୋଗ ସରକାରଙ୍କୁ ସୁପାରିସ କରିଥିଲେ, ସେଗୁଡ଼ିକ ନିକଟରେ (ବୋଧହୁଏ ପ୍ରଥମ ଦଫାରେ) ସଂଙ୍ଗଠିତ ଏକୀକୃତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ ।
ସେହି ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ ପଞ୍ଜାବ ନ୍ୟାସନାଲ ବ୍ୟାଙ୍କ, ୟୁନିଅନ ବ୍ୟାଙ୍କ, କାନାରା ବ୍ୟାଙ୍କ, ଇଣ୍ଡିଆନ ବ୍ୟାଙ୍କ, ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ବରୋଦା ଏବଂ ଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ । ସେହିଭଳି, ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କର ତ୍ବରିତ ସଂଶୋଧନମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଇଣ୍ଡିଆନ ଓଭରସିଜ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ, ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ ଏବଂ ୟୁକୋ ବ୍ୟାଙ୍କର ଘରୋଇକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ହୁଏତ ସରକାର ତୁରନ୍ତ ହାତକୁ ନେଇ ନପାରନ୍ତି ବୋଲି ବିଭିନ୍ନ ଖବରରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା।
ଏହା ଫଳରେ ତୁରନ୍ତ ଘରୋଇକରଣ ନିମନ୍ତେ ରହିଥିବା ଅବଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ ପଞ୍ଜାବ ଆଣ୍ଡ ସିନ୍ଦ ବ୍ୟାଙ୍କ, ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ । ସାମଗ୍ରିକ ଭାବେ ଦେଖିଲେ, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କେଉଁ ଦୁଇଟି ବ୍ୟାଙ୍କର ଘରୋଇକରଣ ନିମନ୍ତେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଛି, ସେ ସଂପର୍କରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବେ ପ୍ରକାଶ ନକରି ସରକାର ଏଥିରେ ଅଯଥା ବିଳମ୍ବ କରୁଥିବାରୁ ସରକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କର କର୍ମଚାରୀମାନେ ନିଜ ନିଜର ଭବିଷ୍ୟତ ଉପରେ ଅନିଶ୍ଚିତତାର କଳାବାଦଲ ଘୋଟି ରହିଥିବା ଆଶଙ୍କା କରୁଛନ୍ତି ।
ଘରୋଇକରଣ କାହିଁକି ?
ଗତ କିଛିବର୍ଷ ଧରି ସରକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ଅନର୍ଜକ ସଂପତ୍ତି ବା ‘ନନ୍ ପରଫର୍ମିଂ ଆସେଟ୍’ (NPA) ଦ୍ରୁତ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବାରୁ ଏକ ଗୁରୁତର ସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । କୋଭିଡ୍ ମହାମାରୀ ପ୍ରେକ୍ଷାପଟରେ ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଦୁଃସ୍ଥିତି ଦେଇ ଗତି କରୁଥିବା କାରଣରୁ ସର୍ବମୋଟ ଅନର୍ଜକ ସମ୍ପତ୍ତି ଅନୁପାତ ବା ଗ୍ରସ୍ ଏନ୍ପିଏ 2020 ସେପ୍ଟେମ୍ବରରେ 7.5% ରହିଥିବା ବେଳେ ସେପ୍ଟେମ୍ବର 2021ରେ 13.5%କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ ବୋଲି ନିକଟରେ ପ୍ରକାଶିତ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିରତା ରିପୋର୍ଟରେ ଆକଳନ କରାଯାଇଛି ।
ଏହା ଫଳରେ ସରକାରଙ୍କ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ସରକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଆହୁରି ଅଧିକ ଅର୍ଥ ଲଗାଣର ଆବଶ୍ୟକତା ଦେଖାଦେବ । ଗତ ଦୁଇବର୍ଷ ଭିତରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ‘ରିକ୍ୟାପିଟାଲାଇଜେସନ୍ ବଣ୍ଡ’ ଏବଂ ‘କ୍ୟାପିଟାଲ ଇଞ୍ଜେକ୍ସନ’ ଜରିଆରେ ଏହି ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକରେ ବିପୁଳ ପରିମାଣର ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରିଛନ୍ତି । ‘ରିକ୍ୟାପିଟାଲାଇଜେସନ୍ ବଣ୍ଡ’ ରୂପରେ କ୍ରମାଗତ ଭାବେ 70,000 କୋଟି ଟଙ୍କା (2019 ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ), 80,000 କୋଟି ଟଙ୍କା (2018 ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ) ଏବଂ 2019 ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ ପାଇଁ 1.06 ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କା ବିନିଯୋଗ କରିସାରିଛନ୍ତି ।
ବିଭିନ୍ନ ସରକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ଚାଲୁ ରଖିବା ପାଇଁ 2014ରୁ 2019 ବର୍ଷ ଭିତରେ ଟିକସଦାତାମାନଙ୍କର କଷ୍ଟ ଅର୍ଜିତ ମୋଟ 3.19 ଟ୍ରିଲିଅନ୍ (ଲକ୍ଷ କୋଟି) ଟଙ୍କା ଏହି ସବୁ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇଛି । ଯଦିଓ ଲାଭ ହାସଲକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା, ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ଗ୍ରାହକ ସେବାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ଭଳି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆଧାରରେ ମଧ୍ୟ କେତେକ ମନୋନୀତ ସରକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କର ଘରୋଇକରଣ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ସରକାର ଯୁକ୍ତିସଙ୍ଗତ ବୋଲି ଦର୍ଶାଇ ଆସୁଛନ୍ତି, ତଥାପି, ମୂଳକଥା ହେଲା ଯେ, ବର୍ଷ ପରେ ବର୍ଷ ଏହି ସବୁ ବ୍ୟାଙ୍କର ସହାୟତା ନିମନ୍ତେ ସେସବୁରେ ଅର୍ଥଲଗାଣ କରିବା ଲାଗି ସରକାର ଅନିଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରୁଛନ୍ତି ।
କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଏଭଳି ଏକ ଗୁରୁତର ସ୍ଥିତିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଛନ୍ତି ଯେ, ଏହା ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉପଯୋଗ କରି ଋଣ ଖିଲାପକାରୀ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ କର୍ପୋରେଟ ସେକ୍ଟର ବା ବଡ଼ ବଡ଼ କମ୍ପାନୀରୁ ଋଣ ଆଦାୟ କରିବାରେ ଅକ୍ଷମତା ସହିତ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପୁନର୍ବିନ୍ୟାସ ଦିଗରେ ରାଜନୈତିକ ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତିର ଅଭାବକୁ ସୂଚାଉଛି ଏବଂ ଜଣେ ‘ନିଯୁକ୍ତିଦାତା’ ଭାବରେ ସରକାର ନିଜର ଅକ୍ଷମତା ଏବଂ ଅପାରଗତା ଜାହିର କରୁଛନ୍ତି ବୋଲି ଧରି ନିଆଯାଇପାରେ ।
ବିଭିନ୍ନ ସରକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କର ପ୍ରଶଂସନୀୟ ଭୂମିକା
ସରକାର ସେହି ସବୁ ବ୍ୟାଙ୍କିଙ୍ଗ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ତୀବ୍ର ସମାଲୋଚନାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଛନ୍ତି, ଯେଉଁମାନେ କି କେବଳ ବ୍ୟାଙ୍କର ଲାଭକାରିତାକୁ ମାପଦଣ୍ଡ ରୂପେ ଧରିନେଇ ଭାରତୀୟ ସରକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଦର୍ଶନକୁ ନିମ୍ନ ସ୍ତରରେ ସ୍ଥାନିତ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ଦେଶର ସବୁଠାରୁ ଅବହେଳିତ ବର୍ଗ ପାଖରେ ବ୍ୟାଙ୍କ ସେବା ପହଞ୍ଚାଇବା ଭଳି ଉନ୍ନୟନମୂଳକ ଲକ୍ଷ୍ୟହାସଲକୁ ବେଶ୍ ଆରାମରେ ଅଣଦେଖା କରୁଛନ୍ତି । କେବଳ ସାରା ଦେଶର ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ବ୍ୟାଙ୍କ ସେବା ପହଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ହିଁ ଅତୀତରେ ପ୍ରମୁଖ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ଜାତୀୟକରଣ କରାଯାଇଥିଲା ।
ଭାରତର ଉଦ୍ୟମକୁ ପ୍ରଶଂସା କରିଥିବା ଅନେକ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ହେଲେ ଅର୍ଥନୀତିରେ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର ହାସଲ କରିଥିବା ଅଭିଜିତ ବାନାର୍ଜୀ । ତାଙ୍କ ଭାଷାରେ “ଜାତୀୟକରଣ ହେବା ପରେ, ଭାରତୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରସ୍ଥ ଓ ପରିସର ଏଭଳି ହାରରେ ସଂପ୍ରସାରିତ ହୋଇଛି ଯେ ଏହା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଦେଶ ସହିତ ତୁଳନୀୟ ନୁହେଁ ।”
ସାମାଜିକ-ଅର୍ଥନୈତିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପାଳନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଶାନୁରୂପ ସଫଳତା ହାସଲର ଲକ୍ଷ୍ୟପୂରଣ ଦିଗରେ ସରକାରଙ୍କ ସହାୟତାରେ ସରକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ଏଭଳି ବ୍ୟାପକ ଭାବରେ ସଂପ୍ରସାରିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏହା ଦ୍ବାରା କୃଷକ ସମାଜ, କ୍ଷୁଦ୍ର ବ୍ୟବସାୟୀ ଏବଂ ଅଣ-କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଗ୍ରାମୀଣ ଲୋକଙ୍କ ଭଳି ସମାଜର ଅବହେଳିତ ବର୍ଗ ନିକଟରେ ବ୍ୟାଙ୍କରୁ ଋଣ ନେବାର ସୁଯୋଗ ପହଞ୍ଚାଇ ଦିଆଯାଇପାରିଛି ଏବଂ ଏହା ଫଳରେ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଭଳି ଅନ୍ତର୍ମୁଖୀ ବିକାଶର ଧାରା ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଛି ।
ସରକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କ, ରାଜନୈତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତିର ଶିକାର
ଭାରତ ଭଳି ଏକ ବିକାଶୀଳ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଲାଗି ବ୍ୟାଙ୍କର ଘରୋଇକରଣ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକର ନୁହେଁ ବୋଲି ମତପୋଷଣ କରୁଥିବା ଅନେକ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ମତଭାବ ରହିଛି । ଉଦାହରଣ ସ୍ବରୂପ, ବ୍ୟାଙ୍କର ଋଣପ୍ରଦାନ କ୍ଷମତା ସହିତ ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶ ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗିଭାବରେ ଜଡ଼ିତ ବୋଲି ମତପୋଷଣ କରି ଜଣେ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଖ୍ୟାତିସଂପନ୍ନ ବ୍ୟାଙ୍କିଙ୍ଗ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଏବଂ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ କହନ୍ତି ଯେ, ଭାରତ ଏକ୍ଷେତ୍ରରେ ଜାପାନ ଓ ଜର୍ମାନୀ ଭଳି ଦେଶର ଅନୁସରଣ କରିପାରିବ, ଯେଉଁଠାରେ ସରକାର ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟାଙ୍କରୁ ପୁଞ୍ଜି ଉଠାଣ କରି ବିଭିନ୍ନ ଭିତ୍ତିଭୂମି ପ୍ରକଳ୍ପରେ ବିନିଯୋଗ କରନ୍ତି ।