ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ1936 ରୁ 1945 ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଧରି ଚାଲିଥିବା ଏକ ବିଶାଳ ଧରଣ ଯୁଦ୍ଧ। ଏହି ଯୁଦ୍ଧରେ ସମଗ୍ର ଦେଶ ପରସ୍ପର ସହ ଲଢେଇ କରୁଥିଲେ । ଏଥିରେ ଭାରତ ମଧ୍ୟ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲା । ଆଉ ସେତେବେଳେ ଆମ ଦେଶ ଥିଲା ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ଅଧିନରେ । ଦୀର୍ଘ 6 ବର୍ଷ ଧରି ଚାଲିଥିବା ଏହି ସଂଗ୍ରାମ ଏକ ଦାରୁଣ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଉପନିତ ହୁଏ । ଯେଉଁଠି ଅର୍ଥନୈତିକ, ଔଦ୍ୟୋଗିକ ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଶକ୍ତି ସହ ଜୀବନ ବାଜିରେ ଲାଗିଥିଲା । ଯୁଦ୍ଧର ଫଳାଫଳ ସାଧାରଣ ଜୀବନକୁ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ କରି ଦେଇଥିଲା । 1943 ମସିହାରେ ବଙ୍ଗଳାରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ଅନାହାର ଓ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷର ଭୟଙ୍କର ସ୍ଥିତି ।
ସେତେବେଳେ ବଙ୍ଗଳାରେ ଅନାହାରରେ କେବଳ 2.5 ରୁ 3 ନିୟୁତ ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନ ଯାଇଥିଲା । ଏହି ଅନାହାର ଜନିତ ମୃତ୍ୟୁକୁ ଯୁଦ୍ଧର ପରିଣାମ କୁହାଯାଉଥିବାବେଳେ ପ୍ରକୃତରେ ଏହା କୃତ୍ରିମ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଥିଲା। ଯାହା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ୱିନଷ୍ଟନ୍ ଚର୍ଚ୍ଚିଲଙ୍କ ଅଧୀନରେ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ ନୀତି ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ।
2019 ଅଧ୍ୟୟନର ଏକ ଫଳାଫଳ ଅନୁସାରେ ଏହି ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପାଇଁ ଗରିବ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରୀ ନୀତିକୁ ଦାୟୀ କରାଯାଇଛି ।
2019 ଜିଓଫିଜିକାଲ୍ ରିସର୍ଚ୍ଚ ଲେଟର୍ସ ପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ଅଧ୍ୟୟନରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ, 1943ର ବଙ୍ଗଳା ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଯାହା 3 ମିଲିୟନରୁ ଅଧିକ ଲୋକଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟାଇଥିଲା, ତାହା କେବଳ ମରୁଡି କାରଣରୁ ନୁହେଁ ବରଂ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ୱିନଷ୍ଟନ ଚର୍ଚ୍ଚିଲଙ୍କ ସେହି ସମୟର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନୀତି ବିଫଳତା କାରଣରୁ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲା।
ପ୍ରକୃତରେ କ’ଣ ଘଟିଛି ଜାଣିବା ପାଇଁ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ 1870 ରୁ 2016 ମଧ୍ୟରେ ମୃତ୍ତିକାର ଆର୍ଦ୍ରତାର ସ୍ତରକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ କହିବାନୁସାରେ, ଏହି ସମୟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ 6ଟି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ବଙ୍ଗଳା ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ହିଁ ଏକମାତ୍ର ଥିଲା ଯାହା ଫସଲ ବିଫଳତା କିମ୍ବା ମୃତ୍ତିକାର ଆର୍ଦ୍ରତାର ଅଭାବରୁ ଚିହ୍ନଟ ହୋଇପାରି ନଥିଲା।
ଦୁର୍ଭିକ୍ଷର କାରଣ ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିବା ବ୍ରିଟିଶ ନୀତିଗୁଡିକ ହେଉଛି ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ସୈନ୍ୟଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ ତଥା ବହୁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ସାମଗ୍ରୀ ବଣ୍ଟନ, ଚାଉଳ ଆମଦାନୀ ବନ୍ଦ କରିବା ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଭାରତରେ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଘୋଷଣା ନକରିବା।
ଅଧ୍ୟୟନ ଅନୁଯାୟୀ, 1943 ଦୁର୍ଭିକ୍ଷର ମୃତ୍ୟୁ ସଂଖ୍ୟାକୁ ଆହୁରି ବଢାଇଥିବା ଦେଇଥିବା ଅନ୍ୟ ଏକ କାରଣ ହେଉଛି ବର୍ମା (ବର୍ତ୍ତମାନ ମିଆଁମାର) ଉପରେ ଜାପାନୀ କବଜା, ଯାହା ଭାରତରେ ଚାଉଳ ଆମଦାନୀ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଉତ୍ସ ଥିଲା।
ଅଧ୍ୟୟନରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ଯେ ଅତୀତରେ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ମାରାତ୍ମକ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମିଆଁମାରରୁ ଚାଉଳ ଆମଦାନୀ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ ରିଲିଫ ସହାୟତା ଯୋଗୁଁ ଅଧିକ କ୍ଷତି ହୋଇପାରେ ନାହିଁ।
ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଲାଗୁ ହୋଇଥିବା ଯୁଦ୍ଧକାଳୀନ ଆମଦାନୀ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ଏହା ହେଉଛି ଏକମାତ୍ର ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଯାହା ମୃତ୍ତିକାର ଆର୍ଦ୍ରତା ମରୁଡ଼ି ଏବଂ ଫସଲ ବିଫଳତା ସହିତ ସିଧାସଳଖ ଜଡିତ ନୁହେଁ ବୋଲି ଗବେଷକ ବିମଲ ମିଶ୍ର ଦାବି କରିଛନ୍ତି ।
2011ରେ ମଧୁଶ୍ରୀ ମୁଖାର୍ଜୀଙ୍କ ପ୍ରକାଶିତ ଚର୍ଚ୍ଚିଲ ସିକ୍ରେଟ ଯୁଦ୍ଧ ବହିରେ ଅନାହାରର କାରଣ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।