ହାଇଦ୍ରାବାଦ: ଭାରତରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକଙ୍କ ଆତ୍ମସମ୍ମାନ ଓ ସମାନତା ପ୍ରତି ରହିଛି ସମାନ ଅଧିକାର । ହେଲେ ବାସ୍ତବରେ ମହାମାରୀ ସମୟରେ ଏହା କେତେ ଲାଗୁ ହେଉଛି ? ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ମୃତଦେହଗୁଡିକୁ ସଠିକ୍ ଭାବେ ସତ୍କାର ମଧ୍ୟ କରାଯାଉନଥିବା ଦେଖାଯାଉଛି । ଥରେ କି ଦୁଇ ଥର ନୁହେଁ ବାରମ୍ବାର ମର ଶରୀର ପ୍ରତି ଅସମ୍ମାନ ହେଉଥିବା ଘଟଣା ସାମ୍ନାକୁ ଆସୁଛି । ସେ କୋଲକାତାରେ 13 ଜଣଙ୍କ ମର ଶରୀରକୁ କେଏମସି ଦ୍ବାରା ଅମାନବୀୟ ଢଙ୍ଗରେ ଘୋଷାଡିବା ଘଟଣା ହେଉ କି ପଣ୍ଡିଚେରୀରେ କୋରୋନା ମୃତକଙ୍କ ଶରୀରକୁ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକର୍ମୀ ଫୋପାଡିବା ଘଟଣା । ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ବି ଭାରତୀୟ ନାଗରିକଙ୍କ ମର ଶରୀର ସମ୍ମାନର ଅଧିକାରୀ ଥିବା ବେଳେ ଏହି ସମସ୍ତ ଘଟଣା ଏଥିରେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ।
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା 21 ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତରେ କେବଳ ଜୀବନ୍ତ ମଣିଷ ପାଇଁ ନୁହେଁ ବରଂ ତାର ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ମଧ୍ୟ ମର ଶରୀର ପାଇଁ ଏଠାରେ ସ୍ଥାନ ରହିଛି । ଧାରା 21ର ବିବରଣୀରେ ଲେଖା ରହିଥିବା ‘ବ୍ୟକ୍ତି’ ମୃତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅର୍ଥରେ ଗ୍ରହଣ କରେ । ଏଥିରେ ଏହା ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି କି ନିଜ ଜୀବନ ପ୍ରତି ସମସ୍ତ ଅଧିକାର ଯଥା ମାନବ ସମ୍ମାନ ସହ ବଞ୍ଚିବାର ଅଧିକାର, ପରମ୍ପରା ଓ ଧର୍ମ ଭାବେ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ବି ଶରୀରରକୁ ଜୀବିତ ରହିଥିବା ଅବସ୍ଥା ସମତୁଲ୍ୟ ସମ୍ମାନ ମିଳିବାର ଅଧିକାର ରହିଛି । ଏନେଇ ସମସ୍ତ ରାଜ୍ୟଗୁଡିକରେ ଏହାର ସୁପରିଚାଳନା ପାଇଁ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଦିଆଯାଇଛି ।
କ’ଣ କୁହେ ଧାରା 21 ?
ଯେକୌଣସି ପରିସ୍ଥିତି ବା ଆଇନରେ ଜୀବିତ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସମ୍ମାନର ସମସ୍ତ ଅଧିକାର ରହିଛି । ହେଲେ ମୃତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସମ୍ମାନର ଅଧିକାର ହେବା ପାଇଁ 2ଟି ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
1- ମର ଶରୀରର ସତ୍କାର:
ଲୋକଙ୍କ ମଙ୍ଗଳକାରୀ ଚିନ୍ତା କରୁଥିବା ଓ ସେମାନଙ୍କ ଅଧିକାରର ରକ୍ଷା କରୁଥିବା ରାଜ୍ୟ ଭାବେ ଧାରା 21 ଅନୁଯାୟୀ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ବି ଏହାର ପ୍ରାପ୍ୟ ସମ୍ମାନ ଦେବା ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ଏହି କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ ମୃତକଙ୍କ ଶରୀରକୁ ସମ୍ମାନନୀୟ ଓ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଢଙ୍ଗରେ ତାଙ୍କର ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ବାସ ଅନୁଯାୟୀ ସତ୍କାର ମିଳିବା ଦରକାର । ଏଥିରେ ମୃତକଙ୍କୁ ଶେଷ କ୍ରିୟା ପାଇଁ ସମସ୍ତ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀକୁ ମଧ୍ୟ ଯୋଗାଇବାର ଅଧିକାର ରହିଛି । ସେପଟେ ଥରେ ଅନ୍ତିମ କ୍ରିୟା ଶେଷ ହେବା ପରେ ମୃତକଙ୍କ ଅବଶିଷ୍ଟାଂଶ ବା ପୋତାଯାଇଥିଲେ ତାଙ୍କ କବରକୁ ଖୋଳି ବାହାର କରିବା ଏକ ଅପରାଧ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଯଦି ସମ୍ପୃକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ସାମାଜିକ ସହାୟତା ପାଇଁ ନିଜ ମର ଶରୀରର ବ୍ୟବହାରକୁ ନେଇ କୌଣସି ପ୍ରତିଶୃତି ଦେଇଥାଆନ୍ତି ବା ସେ କୌଣସି ତଦନ୍ତର ଅଂଶ ଥାଆନ୍ତି ତେବେ ତାଙ୍କ ମର ଶରୀରକୁ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ କବରରୁ ବାହାରକୁ କଢାଯାଇପାରେ କିମ୍ବା ଦାନ କରାଯାଇପାରେ ।
2- ମୃତଦେହ ପ୍ରତି ଅସମ୍ମାନ ବା ଅପରାଧ:
ମୃତଦେହ ପ୍ରତି ହୋଇପାରିବା ସବୁଠାରୁ କୁତ୍ସିତ ଅପରାଧ ହେଉଛି ଏହା ସହ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କିମ୍ବା ମୃତଦେହ ପ୍ରତି ଆକର୍ଷଣ । ଭାରତୀୟ ଦଣ୍ଡ ସଂହିତାର ସେକ୍ସନ 377(ଅପ୍ରାକୃତିକ ଅପରାଧ) ଅଧିନରେ ଏହାକୁ ଦଣ୍ଡନୀୟ ଅପରାଧ କୁହାଯାଇଛି । ସେପଟେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଏନେଇ ନଭତେଜ ସିଂ ଜୋହର ମାମଲାରେ ଏକ ଐତିହାସିକ ରାୟ ଶୁଣାଇଥିଲେ । ଏହି ରାୟ ଅନୁଯାୟୀ ସେକ୍ସନ 377କୁ ସମଲିଙ୍ଗୀ ସମ୍ପର୍କ ପାଇଁ ପ୍ରଣୟନ କରିବା ଆଇନ ଅସଙ୍ଗତ । ଏନେଇ ସମ୍ବିଧାନରେ କୌଣସି ବିବରଣୀ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହି ସେକ୍ସନ ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରକୃତି ବିରୋଧରେ ଯାଇ ମୃତଦେହ ସହ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କ ରଖିବା ବା ଯୌନ ପୀପାସା ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ମତ ଶରୀରର ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ଦଣ୍ଡନୀୟ ଅପରାଧ ବୋଲି ସ୍ପଷ୍ଟ କରାଯାଇଛି ।