World Hepatitis Day 2023 : 'वी आर नॉट वेटिंग' या थीमने साजरा होणार जागतिक हिपॅटायटीस दिन; जाणून घ्या प्रकार, लक्षणे आणि उपाय

जागतिक हिपॅटायटीस दिवस 28 जुलै रोजी जगभरात साजरा केला जातो. या दिवशी लोकांना या गंभीर आजाराबद्दल जागरुक केले जाते, कारण आपल्याला माहित आहे की हा यकृताशी संबंधित एक गंभीर आजार आहे, ज्यामुळे जगात दरवर्षी हजारो लोकांचा मृत्यू होतो. जाणून घ्या त्याचे लक्षणे आणि उपाय...

हैदराबाद : अमेरिकन कॉलेज ऑफ गॅस्ट्रोएन्टेरोलॉजीच्या व्याख्येनुसार, हिपॅटायटीस म्हणजे यकृताचा संसर्ग (जळजळ) आणि त्यामुळे होणारी जळजळ. हिपॅटायटीस विषाणूचे पाच प्रकार पडतात, ते म्हणजे हिपॅटायटीस ए, बी, सी, डी आणि हिपॅटायटीस ई. वेळेत योग्य निदान आणि उपचार न मिळाल्याने हिपॅटायटीसच्या दुष्परिणामांमुळे यकृताचे कार्य हळूहळू कमकुवत होते आणि दीर्घकाळानंतर यकृत आपले काम थांबवते. या गंभीर वैद्यकीय स्थितीला यकृत निकामी म्हणतात.

दुर्लक्ष केल्याने यकृताचे अधिक नुकसान होऊ शकते :जर हिपॅटायटीस बी आणि सी वेळेत आढळून आले नाही आणि योग्य उपचार केले नाहीत तर या दोन्हींमुळे यकृत सिरोसिस किंवा यकृताचा कर्करोग यांसारखे घातक आजार होऊ शकतात. आरोग्य तज्ञांच्या मते, यकृताच्या आजारांच्या संदर्भात, सहा महिन्यांपेक्षा कमी कालावधीच्या संसर्गास तीव्र आणि सहा महिन्यांपेक्षा जास्त काळ टिकणाऱ्या संसर्गास क्रॉनिक इन्फेक्शन म्हणतात.

• हिपॅटायटीस ए आणि ई :दूषित पिण्याचे पाणी आणि अस्वच्छ अन्नपदार्थ हे हिपॅटायटीस होण्याचे मुख्य कारण आहेत. हिपॅटायटीस बी आणि सी पेक्षा हिपॅटायटीस ए आणि ई यकृताला कमी नुकसान करतात. आहारात संयम ठेवून आणि योग्य उपचार करून तुम्ही या दोन्हीपासून मुक्त होऊ शकता.
• हिपॅटायटीस बी आणि सी: हिपॅटायटीस बी आणि सी मुळे यकृताचे गंभीर नुकसान होते. हा विषाणू इतर निरोगी लोकांना रक्त संक्रमण, संक्रमित व्यक्तीने वापरलेल्या वस्तू जसे की टूथब्रश आणि रेझर इत्यादींचा वापर करून संक्रमित करू शकतो. दुसरीकडे, जे लोक औषधे टोचतात किंवा असुरक्षित लैंगिक संबंध ठेवतात, त्यांना हिपॅटायटीस बी आणि सी होण्याचा धोका जास्त असतो.
• हिपॅटायटीस डी :सामान्यत: जर एखाद्या व्यक्तीला हिपॅटायटीस बी आणि सी ची लागण होत असेल तर हिपॅटायटीस डी ची लागण होण्याचा धोकाही जास्त असतो. हिपॅटायटीस डीच्या बाबतीत, यकृतातील जळजळ दीर्घकाळ टिकून राहते.

ही आहेत गंभीर लक्षणे :पाचही प्रकारच्या हिपॅटायटीसची लक्षणे जवळपास सारखीच असतात, मुख्य म्हणजे –

• पोटदुखी
• वारंवार अपचन आणि अतिसार
• कावीळ होणे त्वचा, नखे आणि डोळे पिवळसर होणे
• मळमळ आणि उलटी
• भूक न लागणे आणि सतत वजन कमी होणे
• ताप आणि चिकाटी
• मळमळ आणि उलटी
• शारीरिक किंवा मानसिक परिश्रमाशिवाय थकल्यासारखे वाटणे
• मूत्राचा गडद पिवळा रंग
• सांधे दुखी

डॉक्टरांचा सल्ला केव्हा घ्यावा: जर तुम्हाला वरीलपैकी कोणतीही लक्षणे जाणवत असतील तर तुम्ही डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.

या चाचण्यांद्वारे घेतला जाईल हिपॅटायटीसचा शोध :हिपॅटायटीस ए आणि ई शोधण्यासाठी 'आयजीएम' अँटीबॉडी चाचणी केली जाते. हेपेटायटीस बी विषाणू शोधण्यासाठी डीएनए पातळी चाचणी केली जाते. तर, हिपॅटायटीस सी साठी आरएनए चाचणी आणि जीनोटाइपिंग चाचणी केली जाते. याशिवाय लिव्हर फंक्शन टेस्ट, सीबीसी, किडनी फंक्शन टेस्टही केल्या जातात.

असे आहेत प्रकारानुसार उपचार :

• हिपॅटायटीस ए आणि ई : हिपॅटायटीस ए च्या बहुतेक प्रकरणांमध्ये, शरीर स्वत: ची पुनर्प्राप्ती करते, परंतु रुग्णाने डॉक्टरांच्या सल्ल्याचे पालन केले पाहिजे. अपवादात्मक प्रकरणांमध्ये, रुग्णांना सतत उलट्या आणि जुलाबामुळे किंवा असामान्य शारीरिक परिस्थितीमुळे रुग्णालयात दाखल करावे लागते. हिपॅटायटीस ई चा उपचार देखील हिपॅटायटीस ए सारखाच आहे, परंतु गर्भवती महिलांना हिपॅटायटीस ईचा धोका जास्त असतो. अशा परिस्थितीत त्यांचे वैद्यकीय निरीक्षण करावे लागेल.

• हिपॅटायटीस बी चे उपचार: या विषाणूचा संसर्ग दीर्घकालीन संसर्गामध्ये देखील बदलू शकतो आणि काही प्रकरणांमध्ये ही समस्या आयुष्यभर सुरू राहू शकते. हिपॅटायटीस बी चे संक्रमण 6 महिन्यांपेक्षा जास्त काळ राहिल्यास त्याला क्रॉनिक हिपॅटायटीस बी म्हणतात. या संसर्गाच्या उपचारात इंजेक्शन आणि गोळ्या दिल्या जातात. असे असूनही, हिपॅटायटीस ब मध्ये बरे होण्याचे प्रमाण खूपच कमी आहे. दर 3 महिन्यांनी रुग्णाचे निरीक्षण केले जाते आणि त्याची औषधे आयुष्यभर चालू राहू शकतात. हिपॅटायटीस बी मुळे यकृताचा कर्करोग किंवा लिव्हर सिरोसिस होऊ शकतो, परंतु डॉक्टरांच्या सल्ल्याने योग्य औषधे घेतल्यास ही स्थिती टाळता येते.

• हिपॅटायटीस सीवर उपचार शक्य :नवीन औषधांच्या उपलब्धतेमुळे आता हिपॅटायटीस सीवर उपचार करणे शक्य झाले आहे. या औषधांच्या यशाचे प्रमाण सुमारे ९८ टक्के आहे आणि त्यांचे दुष्परिणामही नगण्य आहेत.

• हिपॅटायटीस डीचे उपचार: देशात हिपॅटायटीस डीचे फार कमी प्रकरणे आढळतात. हिपॅटायटीस डी वर उपचार करण्यासाठी औषधे उपलब्ध आहेत.

पावसाळ्यात याच्या केसेस वाढतात :इतर ऋतूंच्या तुलनेत पावसाळ्यात हिपॅटायटीस ए आणि ईचे रुग्ण वाढतात. खरे तर या ऋतूतील वातावरणातील आर्द्रतेमुळे हिपॅटायटीस ए आणि ईचे विषाणू झपाट्याने वाढतात. याशिवाय पावसात घाणही वाढते. देशात शुद्ध पिण्याच्या पाण्याच्या पुरवठ्याची व्यवस्था प्रत्येक ठिकाणी परिपूर्ण नाही, ज्यामध्ये गळतीमुळे पावसाचे घाण पाणी पिण्याचे पाणीही दूषित करते. या स्थितीमुळे हिपॅटायटीस ए आणि ईचा धोका वाढतो.

• दूषित पिण्याचे पाणी आणि अस्वच्छ अन्नपदार्थ खाल्ल्याने हिपॅटायटीस ए आणि ईचे विषाणू शरीरात प्रवेश करतात. या प्रकरणात, फक्त शुद्ध पिण्याचे पाणी आणि अन्नपदार्थ घ्या.
• शक्यतो घरचे ताजे अन्न खावे आणि बाहेरचे खाणे टाळावे.
• ज्यांना हिपॅटायटीस ए ची लस मिळालेली नाही त्यांनी पावसाळा सुरू होण्याच्या ६ महिने आधी हिपॅटायटीस ए लस घ्यावी.

यकृत सिरोसिसचा धोका : जागतिक आरोग्य संघटनेने केलेल्या अभ्यासानुसार, जर हिपॅटायटीस बी आणि सीचे वेळीच निदान आणि उपचार केले नाहीत तर पीडित व्यक्ती लिव्हर सिरोसिससारख्या गंभीर समस्यांना बळी पडू शकते. सिरोसिसच्या स्थितीत, यकृत आकुंचन पावते आणि त्याच्या पेशी खराब होऊ लागतात. अशा स्थितीत यकृत काम करणे थांबवते, याला वैद्यकीय भाषेत लिव्हर फेल्युअर म्हणतात. या परिस्थितीत यकृत प्रत्यारोपण हा एकमेव आणि शेवटचा उपाय आहे.

आपल्या आहाराकडे लक्ष द्या

• दारूपासून कायमचे दूर राहा, कारण दारू हा यकृताचा सर्वात मोठा शत्रू आहे.
• जास्त स्निग्ध किंवा चरबीयुक्त पदार्थ यकृताच्या आरोग्यासाठी हानिकारक असतात, ते टाळा.
• जंक फूड आणि प्रक्रिया केलेले पदार्थ हानिकारक असतात.
• आहारात संपूर्ण धान्याचा समावेश करा. दलिया, दलिया आणि ओट्स फायदेशीर आहेत.
• हंगामी फळे आणि भाज्यांना प्राधान्य द्या.
• कमी चरबीयुक्त दुग्धजन्य पदार्थ फायदेशीर आहेत.
• मीठ कमी खाणे फायदेशीर आहे. अन्नपदार्थांवर मीठ वेगळे शिंपडू नका.

यकृतासाठी फायदेशीर पदार्थ :अमेरिकन जर्नल ऑफ क्लिनिकल न्यूट्रिशननुसार, बीटरूट, हिरव्या पालेभाज्या, मुळा आणि ब्रोकोली इत्यादी यकृत मजबूत ठेवण्यासाठी विशेषतः फायदेशीर आहेत. याशिवाय मोसंबी, गोड लिंबू, लिंबू, संत्री इत्यादी लिंबूवर्गीय फळेही फायदेशीर आहेत. दुसरीकडे, द जर्नल ऑफ न्यूट्रिशनमध्ये प्रकाशित झालेल्या अभ्यासानुसार, अक्रोडमध्ये ओमेगा 1 आणि ओमेगा 3 फॅटी अॅसिड्स पुरेशा प्रमाणात आढळतात, जे अँटी-ऑक्सिडंट्सने समृद्ध असतात. या कारणास्तव, अक्रोड यकृतासाठी देखील फायदेशीर आहे. या अभ्यासानुसार, लसूण, हिरव्या पालेभाज्या, शेंगा आणि ब्रोकोली यकृतासाठी देखील फायदेशीर आहेत.

अशा प्रकारे घ्या स्वत:ची काळजी :

1. हिपॅटायटीस लसीकरण: हिपॅटायटीस ए आणि बी लस (लस) उपलब्ध आहे, ज्याचा वापर केल्याने हिपॅटायटीसचा धोका बर्‍याच प्रमाणात कमी होतो. या लसीचे डोस लहान मुलांपासून प्रौढांपर्यंत घेतले जाऊ शकतात.
2. डॉक्टरांच्या सल्ल्याने चाचणी करून घ्या: हिपॅटायटीस चाचणी ही या आजारापासून बचाव आणि लवकर निदान करण्याची सर्वात अचूक पद्धत आहे. जेव्हा जेव्हा तुम्हाला हिपॅटायटीसची काही लक्षणे जाणवतात तेव्हा डॉक्टरांचा सल्ला घ्या आणि चाचणी करा. असे केल्याने कोणताही गंभीर आजार होण्याचा धोका टळतो. तुम्ही कोणत्याही विषाणूच्या पकडीत आहात की नाही हे रक्त तपासणीद्वारे हिपॅटायटीस शोधता येते.
3. निर्जंतुकीकरण सिरिंजचा वापर: कोणत्याही परिस्थितीत इंजेक्शनची सुई एकापेक्षा जास्त वेळा वापरली जाऊ नये. यासाठी निर्जंतुक सिरिंज वापरा आणि नंतर वापरल्यानंतर फेकून द्या. सिरिंज दोन व्यक्तींमध्ये पुन्हा वापरल्यास, हिपॅटायटीस आणि एचआयव्ही सारख्या रोगांचा प्रसार होण्याचा धोका वाढतो.
4. असुरक्षित लैंगिक संबंध ठेवू नका: कधीकधी लैंगिक संपर्कामुळे यकृत खराब होऊ शकते. अशा परिस्थितीत शारीरिक संबंधांदरम्यान संरक्षणात्मक उपायांचा अवलंब करा.
5. इतरांचे ब्लेड वापरू नका:सुया किंवा सिरिंज प्रमाणे, दुसऱ्या व्यक्तीचे ब्लेड किंवा रेझर देखील रक्त संक्रमित करू शकतात आणि हिपॅटायटीस आणि एचआयव्ही इत्यादींचा धोका वाढवू शकतात.
6. गोंदवताना काळजी घ्या: टॅटू काढण्याच्या उपकरणाची सुई निर्जंतुक किंवा जंतूविरहित असावी. याचे कारण असे की पुन्हा वापरण्यापूर्वी ते योग्यरित्या निर्जंतुक न केल्याने हिपॅटायटीस इत्यादी संसर्गाचा धोका वाढतो.

हिपॅटायटीस डेची थीम : वी आर नॉट वेटिंग या थीमनुसार यावर्षीचा हिपॅटायटीस दिन साजरा होणार आहे.

हेही वाचा :