उन्हाळ्यात मातीच्या मडक्यातील किंवा रांजणातील पाणी पिणे फ्रीजपेक्षा चांगले आणि सुरक्षित मानले जाते. केवळ अ‍ॅलोपॅथिकच नाही तर आयुर्वेदिक वैद्यक पद्धतीत असे मानले जाते की फ्रीजच्या पाण्यामुळे शरीरात अनेक आजार आणि दोष निर्माण होतात. त्याचबरोबर मडक्याच्या पाण्याचा आरोग्याला अनेक प्रकारे फायदा होतो.
पाण्याची पीएच पातळी संतुलित करते - विशेषत: आयुर्वेदामध्ये असे मानले जाते की उन्हाळ्याच्या हंगामात मडक्याचे पाणी पिल्याने शरीराचे केवळ मौसमी समस्यांपासून संरक्षण होते असे नाही तर ते शरीराची प्रतिकारशक्ती आणि चयापचय देखील राखण्यास सक्षम असते. भोपाळचे ज्येष्ठ आयुर्वेदाचार्य डॉ. राजेश शर्मा सांगतात की मातीच्या मडक्यातील पाणी प्यायल्याने शरीरातील आम्लता कमी होते आणि त्याची क्षारता वाढते, कारण मातीच्या भांड्यातील पाण्याची pH पातळी संतुलित असते. त्यामुळे अॅसिडिटी किंवा पोटदुखीसह अनेक समस्यांमध्ये आराम मिळतो.
फ्रीजचे पाणी हानिकारक आहे- दिल्लीतील पोषणतज्ञ डॉ. दिव्या शर्मा सांगतात की, फ्रीजमधले थंड पाणी पिल्याने आपली तहान भागत नाही. पण मातीचे भांडे किंवा भांड्यातून पाणी प्यायल्याने तहान कमी लागते. त्या सांगतात की मातीचे स्वरूप खरे तर अल्कधर्मी असते. अशा परिस्थितीत काही काळ मातीच्या भांड्यात ठेवल्यानंतर पाण्यात क्षारीय गुणधर्म तयार होऊ लागतात. ज्याचा आरोग्याला अनेक प्रकारे फायदा होतो. अशा पाण्याचे सेवन केल्याने शरीरातील संप्रेरके तर संतुलित राहतातच शिवाय वृद्धत्वाचा परिणामही शरीरावर कमी दिसून येतो. याशिवाय, हे अनावश्यक वजन वाढण्यास प्रतिबंध करते. मडक्यातील पाणी पिणे विशेषतः गर्भवती महिला आणि वृद्धांसाठी अधिक सुरक्षित आहे.
त्याच वेळी डॉ राजेश सांगतात की फ्रीजमधलं पाणी खरं तर थंड असतं, पण त्याचा प्रभाव गरम असतो, त्यामुळे वात वाढतो. दुसरीकडे, बर्फ किंवा थंड पाण्याचा शरीराच्या सर्व यंत्रणांच्या आरोग्यावर, अगदी मज्जातंतूंवरही परिणाम होतो. उन्हाळ्याच्या हंगामात उन्हातून बाहेर पडल्यानंतर लगेच थंड पाणी प्यायल्याने सर्दी, सर्दी, घसा खवखवणे आणि ताप यासारख्या समस्या तर उद्भवतातच पण त्यामुळे बद्धकोष्ठता, इतर संसर्ग आणि काही वेळा गंभीर आजारांसह पचनाच्या अनेक समस्यांचा धोकाही वाढतो.
मातीच्या मडक्यातील पाणी बाष्पीभवनाच्या प्रक्रियेने थंड केले जाते - मातीच्या भांड्यातील पाणी बाष्पीभवनाच्या प्रक्रियेने थंड होते. वास्तविक, मातीच्या भांड्यात अनेक सूक्ष्म छिद्रे असतात, ज्यातून पाण्याचे बाष्पीभवन होते. भांडे थंड ठेवण्याची प्रक्रिया घामाच्या मदतीने आपल्या शरीराला थंड ठेवण्याच्या प्रक्रियेसारखीच असते. खरं तर, अति उष्णतेमुळे जेव्हा आपल्या शरीरातून घाम बाहेर पडू लागतो, तेव्हा आपल्या त्वचेला थंडावा जाणवू लागतो, त्याचप्रमाणे जेव्हा घागरी मडक्याच्या सूक्ष्म छिद्रातून पाणी बाष्पीभवन होत राहते तेव्हा मडके थंड राहते.
असे मानले जाते की घागरीतून जितके जास्त बाष्पीभवन होईल तितके जास्त थंड राहते. ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे आणि यामध्ये पाण्याचे तापमान नैसर्गिकरित्या कमी होते, जे पिण्याने शरीराला इजा होत नाही. त्याचबरोबर मातीच्या गुणधर्मामुळे घागरीचे पाणीही आरोग्यदायी होते. त्यामुळे या पाण्याचे सेवन केल्याने अनेक प्रकारच्या संसर्ग आणि आजारांचा धोका कमी होतो. इतकेच नाही तर मातीचे भांडे किंवा मडक्यातील पाणी शरीराची रोगप्रतिकार शक्ती आणि चयापचय टिकवून ठेवण्यास मदत करते.
मातीचे मडके केव्हा बदलावे? - डॉ. राजेश सांगतात की सुरक्षिततेच्या दृष्टिकोनातून मातीच्या घागरीचे पाणी नियमित बदलणे चांगले आहे. याशिवाय मातीचे भांडे किंवा कुंडी दर तीन महिन्यांनी बदलावी. याशिवाय मातीचे भांडे स्वच्छ ठेवण्यासाठी इतर काही गोष्टी लक्षात ठेवणे फायदेशीर ठरू शकते. त्यापैकी काही खालीलप्रमाणे आहेत.
* घागरीत पाणी भरण्यापूर्वी प्रत्येक वेळी भांडे स्वच्छ करून नीट वाळवून त्यात पाणी भरावे.