हैदराबाद : हार्मोन्स हे अंतःस्रावी ग्रंथी आणि पेशींद्वारे स्रावित रसायने आहेत, जे संदेशवाहकाप्रमाणे कार्य करतात. मानवामध्ये 230 प्रकारचे हार्मोन्स आढळून आले आहेत. हार्मोन्स हे अमीनो ऍसिडपासून बनलेले न्यूरोकेमिकल्स आहेत. जे ग्रंथींमधून थेट रक्तात वाहते. पचनापासून पुनरुत्पादनापर्यंत शरीराच्या वाढीपर्यंतच्या अनेक कार्यांसाठी हार्मोन्स जबाबदार असतात. शरीरात या दोन्हीचे कमी किंवा जास्त प्रमाण धोकादायक आहे आणि त्यामुळे आरोग्याशी संबंधित अनेक समस्या उद्भवू शकतात. आजच्या लेखात आपण शरीरातील अशाच काही महत्त्वाच्या हार्मोन्सबद्दल जाणून घेणार आहोत.
- इन्सुलिन : त्याचे कार्य शरीरातील ग्लुकोजचे उर्जेमध्ये रूपांतर करणे आहे, ज्यामुळे मधुमेहाचा धोका कमी होतो. इन्सुलिन नीट काम करत नसल्यामुळे किंवा त्याच्या कमतरतेमुळे मधुमेहाची समस्या उद्भवू शकते.
- हैप्पी हार्मोन :आपल्या शरीरात 4 प्रकारचे आनंदी संप्रेरक असतात - डोपामाइन, सेरोटोनिन, ऑक्सीटोसिन आणि एंडोर्फिन. या चार हार्मोन्सच्या वेगवेगळ्या जबाबदाऱ्या असतात. त्यांच्या योग्य स्रावाने मन प्रसन्न होते. हे मेंदूमध्ये स्रवले जातात. चांगले अन्न खाणे, नियमित व्यायाम, ध्यानधारणा, सामाजिक बांधिलकी, जोरजोरात हसणे यामुळे हे संप्रेरक त्यांचे कार्य योग्य प्रकारे करतात.
- मेलाटोनिन :हा हार्मोन आपली झोप नियंत्रित करतो.
- थायरॉईड संप्रेरक :हा हार्मोन चयापचयाशी संबंधित आहे आणि शरीरातील ऊर्जा पातळी देखील नियंत्रित करतो.
- पॅराथायरॉईड संप्रेरक :हा हार्मोन आपल्या हाडांमधून कॅल्शियम सोडण्यास आणि रक्तातील योग्य स्तरावर ठेवण्यास मदत करतो.
- इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन :हे हार्मोन्स विशेषतः स्त्रियांमध्ये आढळतात, जे गर्भधारणेच्या प्रक्रियेत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.
- वाढ संप्रेरक : हा हार्मोन आपल्या शरीराची उंची आणि शरीराचे वजन नियंत्रित करतो. हे विशेषतः मुलांच्या आणि तरुणांच्या वाढीसाठी महत्वाचे आहे.
- टेस्टोस्टेरॉन : हे प्रामुख्याने पुरुषांमध्ये आढळते, परंतु स्त्रियांमध्ये देखील आढळते. हा हार्मोन शरीरातील मासिक पाळी, आरोग्य आणि ऊर्जा पातळी राखण्यासाठी आवश्यक आहे.
- कोर्टिसोल :हा हार्मोन शरीराला कोणत्याही प्रकारच्या तणावाचा सामना करण्यास मदत करतो. याला फाईट हार्मोन असेही म्हणतात.
- गोनाडोट्रॉपिन : हा हार्मोन स्त्रियांच्या ओवेरियन फॅलोपियन ट्यूब्स सक्रिय करतो आणि गर्भाशयाला उत्तेजित करतो ज्यामुळे गर्भधारणा होऊ शकते.
- प्रोलॅक्टिन : या हार्मोनचे काम शरीराला स्तनपानासाठी तयार करणे आहे.