कोल्हापूरShivkalin Mardani Khel : महाराष्ट्रातील शिवकालीन युद्ध कला सर्वत्र प्रसिद्ध आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांना स्वराज्य स्थापनेत महत्त्वाचे योगदान देणाऱ्या युद्ध कलेला मर्दानी खेळ म्हणून ओळखलं जातं. याच मर्दानी खेळांची परंपरा टिकवण्याचं काम कोल्हापूरकर करत आहेत. कोल्हापूरच्या पेठांमध्ये अनेक असे आखाडे आहेत, ज्यामध्ये मर्दानी खेळांचा वारसा आजही जपला जातोय. काही दिवसांवरती आलेल्या गणेशोत्सवाच्या पार्श्वभूमीवर या मर्दानीखेळांना राज्यभरातून मोठी मागणी आहे. याच पाश्वर्भूमीवर मर्दानी खेळांचा सराव कसा असतो, ते जाणून घेऊया.
शिवकालीन युद्ध कला : छत्रपती शिवाजी महाराजांनी युद्ध कलेवर आपल्या मावळ्यांसोबत स्वराज्य स्थापन केलं. याच युद्ध कलेच्या जोरावर त्यांनी शत्रूंना गुडघे टेकायला भाग पाडलं. मुलगा चालायला लागला की युद्धकलेचं शिक्षण देण्याची परंपरा होती. पुरुषांप्रमाणेच महिलांही युद्धकला कौशल्ये आत्मसात करत असत. रणांगण गाजवणारे अनेक शूरवीर याच मातृभूमीत होऊन गेले. त्याचप्रमाणे राजमाता जिजाऊ माँसाहेब, महाराणी ताराबाई, पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर, झाशीची राणी लक्ष्मीबाई, राणी चन्नम्मा यासारख्या कर्तबगार महिलांनी रणांगण गाजवून स्वराज्याचं रक्षण केलं. कालांतराने ही युद्ध कला मर्दानी खेळांच्या रूपात पुढे आली. याच थोर रणरागिनींचा वारसा कोल्हापूरकर आजही जपत आहेत. कोल्हापुरात मर्दानी खेळांसाठी अनेक आखाडे आणि तालीम प्रसिद्ध आहेत. याच आखाड्यांच्या माध्यमातून पुरुषांबरोबरच महिलांही मर्दानी खेळांमध्ये मोठ्या संख्येनं सहभागी असतात. शिवाय गणेशोत्सवाच्या पार्श्वभूमीवर कोल्हापूरच्या मर्दानी खेळांना आता मुंबई, पुणे, छत्रपती संभाजी नगर, नागपूरसह इतर राज्यातही मोठी मागणी होतेय. (shivkalin mardani khel history)
मर्दानी खेळांची परंपरा : शिवकालीन ढोल, ताशा वाद्यांसह मर्दानी खेळांच्या या परंपरेला ही अनन्य साधारण महत्त्व आहे. त्यामुळं ही परंपरा कशी टिकवली जाईल, भावी पिढीच्या रक्तात कशी उतरली जाईल, यासाठी हे आखाडे विशेष प्रयत्न करतात. तसंच या मर्दानी खेळांमध्ये अनेक प्रकारचे खेळ आहेत. युद्ध कलेच्या नीती आहेत. पुरुषांबरोबर तरुणीही या मर्दानी खेळात अग्रेसर सहभाग नोंदवतात. अगदी नऊवारी साडी नेसून आणि कपाळावर चंद्रकोर लावून तरुणी या खेळांमध्ये पुरुषांपेक्षा एक पाऊल पुढे आहेत. विशेष म्हणजे हातात काठी, ढाल, तलवार असं एखादं शस्त्र घेतलं की, जणूकाही त्यांच्या अंगातील रक्तच या ठिकाणी सळसळत असतं. या युद्ध कलेचा वापर महिला, युवती या आत्मसंरक्षणासाठीही करताना दिसून येतं. या मर्दानी खेळात अवघ्या सहा वर्षाच्या चिमुरडीपासून साठ वर्षाच्या व्यक्तीही हिरीरीनं आपला सहभाग नोंदवतात. (shivkalin mardani khel benefits)