बुद्धीबळातील राजकन्या - कोनेरू हंपी

कोनेरू हंपी जागतिक बुद्धीबळात ग्रँडमास्टर होण्याचा विक्रम करणारी  सर्वात तरूण मुलगी आहे. वयाच्या पंधराव्या वर्षी ती ग्रँडमास्टर झाली. तर दहा वर्षाच्या कोवळ्या वयात तिने बुद्धीबळात तिमाहीच्या अंतराने सुवर्ण पदक जिंकले.

कोनेरू हंपी जागतिक बुद्धीबळात ग्रँडमास्टर होण्याचा विक्रम करणारी सर्वात तरूण मुलगी आहे. वयाच्या पंधराव्या वर्षी ती ग्रँडमास्टर झाली. तर दहा वर्षाच्या कोवळ्या वयात तिने बुद्धीबळात तिमाहीच्या अंतराने सुवर्ण पदक जिंकले. त्यानंतर तिने जागतिक कनिष्ठ बुद्धीबळा विजेतेपद जिंकताना तिचे मानांकन २६०० च्यावर होते, जी असा सन्मान मिळवण्यास पात्र ठरणारी पहिलीच भारतीय महिला बुद्धिबळपटू आहे.

कोनेरू हंपीने आपल्या कामगिरीत आणखी एक मोरपीस खोवले आहे. ती विवाहित असून एका मुलाची आई आहे. तिला दोन वर्ष आपला खेळ आणि सराव बाजूला ठेवावा लागला होता. आता दोन वर्षांच्या खंडानंतर, तिने पूर्णवेळ विजेतेपद स्पर्धेत उतरून आश्चर्यकारक पुनरागमन केले. यातही विस्मयजनक गोष्ट अशी की, तिने जोरदार पुनरागमन करताना सर्वोच्च आसन पटकावले. विशेषतः तिच्या शैलीशी न जुळणाऱ्या खेळाच्या स्वरूपात तिने हे यश मिळवले.

बुद्धीबळातील सुवर्ण विजेती कोनेरू हंपी ही भारतीय महिला बुद्धीबळाचा चेहरा आहे. यापूर्वी अनेक महिला बुद्धीबळमध्ये देशाने मिळवलेल्या यशांशी हंपीचे नाव जोडले गेले आहे. विश्वनाथन आनंदने देशात बुद्धीबळमध्ये क्रांती सुरू केली. जी त्याबरोबरच महिला बुद्धीबळमध्येही हंपीच्या विविध कामगिरीच्या प्रशंसेने पुढे नेली.

१९९७ मध्ये, हंपीचे नाव दहा वर्षाखालील, १२ वर्षांखालील आणि १४ वर्षाखालील जागतिक यूथ बुद्धीबळ स्पर्धेत सुवर्ण पदकांसाठी बदलले गेले. २००२ मध्ये नवा विक्रम स्थापित करण्यात आला, हंपीने प्रख्यात बुद्धिबळपटू ज्युडिथ पोलगरने रचलेला विक्रम मोडून(१५ वर्षे, ६७ दिवस) सर्वात तरूण बुद्धिबळपटू बनली.

हंपीने आपल्या कारकीर्दीच्या शिखरावर असतानाच्या कालावधीत अनेक मोठे यश साध्य केले. तरीसुद्धा, हंपीच्या कारकीर्दीत जागतिक बुद्धीबळ विजेतेपदाचा समावेश होऊ शकलेला नाही, ज्याची आकांक्षा विश्वनाथन आनंदला आणि भारतीय बुद्धीबळ चाहत्यांना होती, जे दीर्घकाळापासून हंपीसाठी आंबट द्राक्ष राहिले आहे.

विवाहानंतर कांस्य पदक... आई झाल्यावर सुवर्ण

खेळ कोणताही असो, महिला खेळाडूचा विवाह होतो आणि ती आई बनते, तेव्हा तिला कारकीर्द असू शकत नाही, अशी एक गैरसमजूत पसरलेली आहे. पण, आपल्या विवाहानंतर आणि विशेषतः एका बाळाची आई झाल्यानंतर आपली कारकीर्द महत्वपूर्ण वळण घेईल, याची खात्री हंपीने केली.

२०१४ मध्ये दसरी अन्वेशशी हंपीने विवाह केल्यावर, जागतिक महिला बुद्धीबळ विजेतेपद(क्लासिक स्वरूप) स्पर्धेत कांस्य पदक पुढच्याच वर्षी जिंकले. त्यापुढील वर्षी, मात्र, बाळाची आई झाल्यामुळे तिला दोन वर्षे बुद्धीबळ सोडावे लागले. तिची मुलगी एक वर्षांची असल्याने तिने आपल्या खेळाचा त्याग केला. मात्र, दोन वर्षांच्या खंडानंतर, गेल्या वर्षी तिने खेळात पुनरागमन केल्यावर अनेकांच्या भुवया उंचावल्या.

खेळ सोडल्यानंतर पुन्हा तो पुढे सुरू करण्यास ती सक्षम असेल का? मोठ्या खंडानंतर तिला पुन्हा पूर्वीचा फॉर्म असेल का? अशा अनेक शंका लोकांना होत्या. पण हंपीने त्या सर्वांना आपल्या यशाच्या मालिकेद्वारे चूक ठरवले. आपल्या वडलांची मदत घेऊन आणि आंतरराष्ट्रीय स्त्रोतांकडून बाह्य प्रशिक्षण न घेताही, ती पुन्हा आपल्या जुन्या फॉर्ममध्ये परतली. या वर्षी तिने फिडे ग्रँड प्रिक्स विजेतेपद पटकावले आणि सर्वांना आश्चर्यचकित केले.

बुद्धीबळ कारकीर्दीतील हे सर्वात मोठे यश आहे. हंपीने फारशी आशा आणि अपेक्षा न ठेवता, जागतिक रॅपिड बुद्धीबळ विजेतेपद स्पर्धेत भाग घेतला. अगदी माध्यमांनीही या दौर्याला फारसे महत्व दिले नाही. तरीसुद्धा, ती प्रत्येक स्तरावर झपाट्याने नियंत्रण करत उत्तीर्ण होत गेली आणि श्वास रोखून धरायला लावणाऱया अखेरच्या टायब्रेकमध्ये तिनेच विजेतेपद पटकावले.

न जुळणार्या खेळाच्या स्वरूपात विजय...

हंपीने तिच्या खेळाशी सर्वस्वी विसंगत आणि तिला अजिबातच रस नसणाऱया स्वरूपाच्या खेळात जागतिक विजेतेपद सर्वोच्च स्थान पटकावून सर्वांना विस्मयचकित केले. त्या प्रकारासाठी तिच्याकडे पूर्वीची कामगिरी काहीच नव्हती. ती सहसा नेहमी क्लासिक स्वरूपातील बुद्धीबळ खेळण्यासच प्राधान्य देते. जो भरपूर वेळ चालतो.

हंपीला द्रुतगतीच्या चाली रचणे आवश्यक असलेल्या रॅपिड खेळाबाबत कधीही विश्वास नव्हता. चालू स्पर्धेत तिला विजेतेपदाबाबत कसलीच आशा नव्हती. हंपीने मॉस्को जागतिक विजेतेपद स्पर्धेच्या सर्वोच्च तीनमध्ये स्थान मिळवण्याच्या लक्ष्यासह स्पर्धेत प्रवेश केला.

तरीसुद्धा, सकारात्मक विचाराने विजेतेपद स्पर्धा सुरू करताना आणि विजेतेपदाची प्रबळ दावेदार ली टिंगजी, हिने अंतिम फेरीत चाचपडत खेळत असल्यासारखी वाटल्याने हंपीला या खेळावर विश्वास मिळवता आला. टायब्रेकच्या थरारावर मात करत ती अंतिम विजेती झाली.

त्याबद्दल बोलताना हंपी म्हणाली की, जलदगतीने आणि आक्रमक खेळांचे स्वरूप माझ्या पसंतीचे नाहीत. पुढे, शेवटच्या दिवशी खेळाची सुरूवात पाहताना, मला विजेतेपद जिंकण्याची अपेक्षाच नव्हती. मी टायब्रेक खेळेल, याचा तर मी विचारही केला नव्हता. पण दर्जेदार खेळासह जागतिक विजेतेपद जिंकणे हे अत्यंत समाधान देणारे आहे. जलद गती बुद्धीबळामध्ये, जो माझ्या खेळाच्या शैलीशी मिळताजुळता नाही, जागतिक विजेती असल्याने माझा आत्मविश्वास पुढच्या स्तरापर्यंत नेऊन ठेवला आहे.

नावामागील कथा...

हंपीचे वडील कोनेरू अशोक हे स्वतः बुद्धिबळपटू आहेत. त्यांनी शालेय स्तरावर अनेक खेळ खेळले आहेत. त्यांनी बुद्धीबळ करिअरसाठी निवडले. राष्ट्रीय स्तरावर ते बुद्धीबळ खेळले आहेत. क्रीडा आणि खेळांची आवड असल्याने, त्यांना आपल्या मुलांची नावे खेळाशी निगडित अशी अद्वितीय असावीत, अशी इच्छा होती. त्यामुळे. त्यानी हंपी नाव निवडले, जे 'चँपियन हंमी' शब्दापासून बनलेले आहे.

त्यांनी आपली परंपरा चालवली आणि आपल्या मुलीला बुद्धीबळात आणले. आपल्या वडलांचा विश्वास सार्थ ठरवत, ती बुद्धीबळमध्ये खरी जागतिक विजेती बनली. वडलांनी तिला दिलेल्या नावाप्रमाणेच तिने महान यश साध्य केले आहे. तरीसुद्घा, नुकतेच हंपीने आपल्या नावाचे स्पेलिंग Humpy असे बदलले आहे.

हंपीसाठी हे पाचवे जागतिक चषक पदक आहे. तिने यापूर्वी तीन जागतिक युवा सुवर्ण पदके( १९९७,१९९८, २००० या वर्षी) मिळवली आहेत. जागतिक संघात कांस्य पदक २०१५ मध्ये पटकावले आहे. हंपीची ताजी कामगिरी ही जागतिक जलदगती स्पर्धेत सुवर्णपदक मिळवण्याची असून जागतिक बुद्धीबळ विजेतेपद स्पर्धेत ती सर्वोच्च आसनावर विराजमान झाली आहे. ज्याने तिला बुद्धीबळाची राजकन्या केले आहे.