जेव्हा एक समाज म्हणून मानव विकसित झाला. त्यावेळी अनेक संकल्पना सामाजिक जाणिवेतून आकाराला आल्या. त्यापैकी एक म्हणजे विवाह संकल्पना आहेत. यामध्ये दोन जीवांच्या मानसिक मीलनाबरोबरच शारीरिक मिलनाचा विचार हाच गाभा होता. त्याचबरोबर सामाजिक स्वास्थ्य जपणे ही त्यामागची भूमिका होती. त्यानुसार जगभरात विविध प्रथांच्या नुसार विवाह व्यवस्था जन्माला आली. नुकतेच विवाहाचे वय काय असावे याबाबत एक विधेयक संसदेत मांडण्यात आले. या विधेयकाला आधी केंद्रीय मंत्रिमंडळाने मंजूरी दिली आहे. त्यामध्ये मुलींचे विवाहाचे वय 21 असावे असा निर्णय घेण्यात आला. या अनुषंगाने मुलींच्या विवाहाचे वय नेमके किती असावे, यासंदर्भातील उहापोह करणारा हा लेख.
मुली सज्ञान झाल्यावर विवाहयोग्य झाली, असा होता अलिखित विचार ( Age for girls marriage )
सुरुवातीच्या जगभरामध्ये कोणत्याही समाजात विवाहाकरता वयाचे कोणतेही नियम नव्हते. म्हणजे अगदी एखादी स्त्री गरोदर राहिल्यापासूनच तिच्या पोटातील बाळाचे लग्न ठरवण्यापासून पाळण्याला बाशिंग बांधून लग्न करायची प्रथाही प्रचलित होती. अर्थात त्या काळात कोणतेही वयाचे बंधन नव्हते. लग्न कोणत्याही वयात झाले, तरी सर्वसाधारणपणे मुले आणि मुली सज्ञान झाल्यावर विवाहयोग्य झाली, असा एक अलिखित विचार होता. मुले आणि मुली सज्ञान होणे याबाबत शारीरिक जडणघडणीचा मुद्दा महत्वाचा होता. म्हणजेच मुलगी रजस्वला झाली की ती वयात आली. तिचे लग्न आधी पाळण्यात जरी लावले असले तरी यानंतरच योग्य विचार करुन तिचे खरे वैवाहिक आयुष्य सुरू होत असे. या वयापर्यंत सर्वसाधारणपणे मुली माहेरीच राहात असत, बहुतांश समाजांमध्ये तसा रिवाजच होता. यानंतरच साखर वाटून त्यांची सासरी पाठवणी करण्यात येत असे. उत्तर भारतात याचा संदर्भ गौना प्रथेमध्ये दिसून येतो.
हेही वाचा-Ankita Lokhande Marriage Photos : अंकिता विकी लग्नबंधनात, पाहा लग्नसोहळ्यातील काही खास फोटो
हा सर्वसामान्य विचार पुढे आला ( various opinions about of girls Marriage )
विवाहाचा विचार करताना जगभरामध्ये जे काही नियम-कायदे करण्यात आले आहेत, त्यामध्ये पुनरुत्पादन, संतती, वंश सातत्य अशा शारीरिक संबंधाच्या अनुषंगाने विविध मतांची मांडणी करण्यात आल्याचे दिसते. विवाहानंतर सर्वात महत्वाचा प्रमुख घटक शरीर संबंध हाच मानण्यात आलेला आहे. भारतासह जगभरामधील कायद्यांमध्येही याचा संदर्भ दिसून येतो. विवाह संस्काराने एकप्रकारे दोन जीवांच्या शारीरिक संबंधाला समाजमान्यता देण्यात येते. तेच विवाहाचे मूळ आहे. यामुळेच जेव्हा लग्नाचे वय ठरवण्याचा विचार पहिल्यांदा समोर आला. त्यावेळी शरीरसंबंधासाठी योग्य शारीरिक तयारीचा मुद्दा चर्चिला गेला. त्यामध्ये मुलींच्या बाबतीत एक गोष्ट स्पष्ट होत गेली ती म्हणजे मुलगी रजस्वला होणे किंवा ती वयात येणे. त्यानंतर ती लग्नास योग्य, असा सर्वसामान्य विचार पुढे आला. त्याला सुरुवातीच्या काळात बहुतांश समाजांमध्ये मान्यता देण्यात आल्याचे दिसते.
हेही वाचा-Year End 2021 : कॅटरिना कैफसह या 5 अभिनेत्रींनी बांधली लग्नगाठ
विवाह कायद्यात झाला बदल ( Change in girls marriage age by India law )
पुढे वैद्यकशास्त्र प्रगत होत गेले. त्यानंतर पुनरुत्पादनासाठी मुलीचे शरीर तयार होण्यास प्रथम रजस्वला झाल्यानंतर काही काळ जाणे गरजेचे असल्याचे अभ्यास तसेच निरीक्षणावरुन लक्षात आले. त्यामुळे मुलगी रजस्वला झाली की लगेच ती लग्नाला किंवा शरीरसंबंधासाठी योग्य वयात आली असा रुढ असलेला समज हळू-हळू मागे पडत गेला. त्यामुळे मुलीचा गर्भाशय परिपक्व झाल्यानंतरच तिचे लग्न करावे आणि तिला शरीरसंबंधासाठी मान्यता देण्यात यावी याचा विचार विवाहाबाबतच्या नियम आणि कायद्याच्या अनुषंगाने पुढे आला. त्यानुसार भारतातही मुलीचे लग्नाचे किमान वय १८ ठरविण्यात आले. तर मुलाचे लग्नाचे वय २१ ठरवण्यात आले. त्यानुसार विवाह कायद्यात बदल करण्यात आला.