Explainer : भारतातील उपराष्ट्रपती निवडीबद्दल तुम्हाला सर्व माहिती असणे आवश्यक

उपराष्ट्रपती पाच वर्षांच्या कालावधीसाठी निवडला जातो आणि काही प्रकरणांमध्ये, तो संविधानाच्या तरतुदीनुसार देशाच्या राष्ट्रपतीची कर्तव्ये आणि कार्ये पार पाडतो. सध्या सुरू असलेल्या निवडणूक प्रक्रियेतून भारताचे 16 वे उपराष्ट्रपती ( 16th Vice President of India ) निवडले जातील.

नवी दिल्ली: भारताच्या निवडणूक आयोगाने ( Election Commission of India ) भारताचे पुढील उपराष्ट्रपती निवडण्याची प्रक्रिया सुरू केली आहे. कारण उपराष्ट्रपती व्यंकय्या नायडू यांचा कार्यकाळ 10 ऑगस्ट रोजी संपत आहे. भारतात, उपराष्ट्रपती हे राष्ट्रपतींनंतरचे दुसरे सर्वात मोठे सार्वजनिक कार्यालय आहे आणि भारताच्या द्विसदनीय संसदेचे - राज्यसभेचे अध्यक्ष म्हणून दुहेरी पोर्टफोलिओ देखील त्यांच्याकडे आहे.

उपराष्ट्रपती पाच वर्षांच्या कालावधीसाठी ( Vice President's term of five years ) निवडला जातो आणि काही प्रकरणांमध्ये, तो संविधानाच्या तरतुदीनुसार देशाच्या राष्ट्रपतीची कर्तव्ये आणि कार्ये पार पाडतो. सध्या सुरू असलेल्या निवडणूक प्रक्रियेतून भारताचे 16 वे उपराष्ट्रपती निवडले जातील.

घटनात्मक तरतुदी -

घटनेच्या अनुच्छेद 66 मधील तरतुदींनुसार, उपराष्ट्रपतीची निवड निवडणूक ( Election of Vice President ) निर्वाचक मंडळ सदस्यांद्वारे केली जाते, जी लोकसभा आणि राज्यसभा या दोन्ही सभागृहांच्या सदस्यांनी बनलेली असते - हस्तांतरणीय मताद्वारे.

या निवडणुकीत, इलेक्टोरल कॉलेजमध्ये लोकसभेचे 543 निवडून आलेले सदस्य, 233 निवडून आलेले आणि राज्यसभेचे 12 नामनिर्देशित सदस्य असतात. या प्रकरणात, संसदेच्या सर्व 788 निवडून आलेल्या/नामनिर्देशित सदस्यांच्या मताचे मूल्य एक मत आहे. , घटनेच्या अनुच्छेद 68 मध्ये असे नमूद केले आहे की, निवडणूक प्रक्रिया आउटगोइंग उपराष्ट्रपतीची मुदत संपण्यापूर्वी पूर्ण करणे आवश्यक आहे, जी या प्रकरणात 10 ऑगस्ट 2022 रोजी संपेल.

राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपती निवडणूक कायदा 1952 आणि राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपती निवडणूक नियम 1974 सोबत वाचलेले घटनेचे कलम 324, उपराष्ट्रपती पदाच्या निवडणुकीचे संचालन, देखरेख आणि नियंत्रण करण्याचे अधिकार भारताच्या निवडणूक आयोगाकडे देते.

नावनोंदणी प्रक्रिया -

उमेदवाराच्या नामनिर्देशन पत्राचे सदस्यत्व किमान वीस खासदारांनी प्रस्तावक म्हणून आणि किमान वीस इतर मतदारांनी समर्थक म्हणून घेतलेले असावे. एक मतदार प्रस्तावक किंवा समर्थक म्हणून उमेदवाराच्या फक्त एका नामनिर्देशन पत्राची सदस्यता घेऊ शकतो.

उमेदवार जास्तीत जास्त चार उमेदवारी अर्ज दाखल करू शकतो. उपाध्यक्षपदाच्या निवडणुकीसाठी 15,000 रुपये सुरक्षा ठेव असून ती उमेदवारी अर्जासोबत जमा करणे आवश्यक आहे. 19 जुलै ही उमेदवारी अर्ज भरण्याची शेवटची तारीख आहे. 20 जुलै रोजी उमेदवारी अर्जांची छाननी होणार असून 22 जुलै रोजी अर्ज मागे घेण्याची अंतिम तारीख आहे.

व्हीपी निवडणुकीसाठी गुप्त मतदान -

घटनेच्या अनुच्छेद 66(1) मध्ये अशी तरतूद आहे की एकल हस्तांतरणीय मताद्वारे समानुपातिक प्रतिनिधित्वाच्या प्रणालीनुसार निवडणुका घेतल्या जातील आणि मतदान गुप्त मतपत्रिकेद्वारे केले जाईल.

या प्रणालीमध्ये, खासदारांना उमेदवारांच्या नावासमोर त्यांची पसंती दर्शवणे आवश्यक आहे. प्राधान्य भारतीय अंकांच्या आंतरराष्ट्रीय स्वरूपात, रोमन स्वरूपात किंवा मान्यताप्राप्त भारतीय भाषेत चिन्हांकित केले जाऊ शकते.

प्राधान्य फक्त आकृत्यांमध्ये सूचित केले पाहिजे आणि शब्दांमध्ये नाही. मतदार उमेदवारांच्या संख्येइतकी पसंती चिन्हांकित करू शकतो. मतपत्रिका वैध होण्यासाठी प्रथम प्राधान्य चिन्हांकित करणे अनिवार्य आहे, इतर प्राधान्ये ऐच्छिक आहेत.

उपराष्ट्रपतींच्या निवडणुकीत खुल्या मतदानाचा पर्याय नाही आणि राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपती निवडणुकीच्या बाबतीत, कोणत्याही परिस्थितीत कोणालाही मतपत्रिका दाखवण्यास सक्त मनाई आहे. तसेच, उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत मतदान झाल्यास राजकीय पक्ष त्यांच्या खासदारांना कोणताही व्हीप जारी करू शकत नाहीत.

मतदान कुठे होते?

1974 च्या राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपती निवडणूक नियमातील नियम 8 नुसार, निवडणुका नसतानाही संसद भवनात निवडणुका घेतल्या जातील.

सत्ताधारी एनडीए आणि विरोधी पक्ष या दोन्ही पक्षांनी उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीसाठी आपले उमेदवार उभे केले आहेत. त्यानंतर 6 ऑगस्ट (शनिवार) रोजी नवी दिल्लीतील संसद भवनातील 63 क्रमांकाच्या खोलीत मतदान होईल. आणि पुढील उपराष्ट्रपती 11 ऑगस्ट (गुरुवार) रोजी शपथ ( Vice President sworn in on August 11 ) घेतील.

हेही वाचा -Shinzo Abe : कोण आहेत जपानचे शिंजो आबे? ज्यांच्यावर आज सकाळी झाला आहे गोळीबार