हैदराबाद : मे महिन्याच्या सुरुवातीला ब्रिटिश पंतप्रधान बोरिस जॉनसन यांनी यूकेच्या संसदेत म्हटले होते की, ‘नजीकच्या भविष्यात “सायकलिंगसाठी एक नवीन सुवर्णकाळ असेल”. त्याचबरोबर साधारणतः दोन वर्षांपूर्वी लोकप्रिय हिरो सायकल कंपनीने “रोड पे दिखेगी तभी तो चलेगी”, या शीर्षकाची एक मोहीम चालवली होती. बऱ्याच जणांना ती आठवतंही असेल. या मोहीमेच्या माध्यमातून त्यांनी, सायकली पुन्हा रस्त्यावर आणण्याचे आणि सायकलिंगसाठी स्वतंत्र लेनची आवश्यकता असल्याची गरज अधोरेखित केली होती. आता कोवीड- १९ नंतरच्या काळात ‘द वर्ल्ड ऑन टू व्हील्स’ नावाचा ट्रेन्ड सुरू झाला आहे. खरं तर सध्या अशा प्रकारची कोणतीही सक्रिय मोहीम राबवली जात नाहीये.
शारिरीक अंतर राखण्याच्या या काळात, लोकं सार्वजनिक वाहतुकीऐवजी त्यांच्या कामाच्या ठिकाणी जाण्यासाठी दुचाकीला प्राधान्य देत आहेत. यात फारसं आश्चर्यही नाही. उदाहरणार्थ, युरोपीयन संसदेने सार्वजनिक वाहतूक टाळण्यासाठी त्यांच्या कर्मचार्‍यांना उद्देशून एक परिपत्रक जारी केले होते. त्यातून त्यांनी कर्मचाऱ्यांनी ऑफिसला जाण्यासाठी “चालत किंवा दुचाकीचा वापर करा किंवा शेवटचा पर्याय म्हणून तुमची खाजगी कार वापरा” असे आवाहन केले होते. त्याचबरोबर जागतिक आरोग्य संघटनेने देखील शारीरिक संपर्क टाळण्यासाठी सायकल वापरण्याचा सल्ला दिला आहे.
वाहतुकीच्या सर्व पद्धतींपैकी सायकलिंग ही पद्धत सर्वात जास्त फायदेशीर आहे. ज्यामुळे पर्यावरणीय आणि आर्थिक फायदाही होतो. जीव गुदमरुन टाकणाऱ्या वायू प्रदूषणाला रोखण्यासाठी यापूर्वी सायकलींना प्रोत्साहन दिले जायचे. पण गेल्या काही दिवसांपासून लोकं एकमेकांपासून सुरक्षित अंतर ठेवून प्रवास करावा लागत आहे. त्यामुळे अलिकडच्या काळात सार्वजनिक वाहतुकीच्या काही नियमांत अंशतः बदल होऊ शकतो.
कोरोना महामारी नंतरच्या काळात पुरेसं सामाजिक अंतर राखण्यासाठी, दिल्ली मेट्रोला त्यांच्या सेवांमध्ये ६ पट वाढ करण्याची आवश्यकता आहे. तर मुंबई उपनगर रेल्वे प्रशासनाला त्यांच्या सेवेचा विस्तार १४ ते १६ पट अधिक करावा लागणार आहे. त्याचबरोबर बंगळुरू महानगर परिवहन महामंडळाला तर तब्बल २४ हजार बसेसच्या अतिरिक्त ताफ्याची आवश्यकता आहे. देशातील सार्वजनिक वाहतुकीची क्षमता कमी असल्याने, विशेषत: मोठ्या शहरांमध्ये वाहतूकीसाठी योग्य पर्यायांची गरज आहे. अशा परिस्थितीत ‘सायकलिंग’ हा एक ‘आदर्श’ पर्याय ठरू शकतो.
सायकलिंग हा एक ‘आदर्श’ आहेच, पण तो वाटतो तितका ‘सोपा’ नक्कीच नाही. स्पष्टपणे सांगायचे झाले तर, यासाठी मोटारगाडी ट्रॅफिक व्यतिरिक्त वेगळा आणि केवळ सायकल चालवण्यासाठी किंवा पादचाऱ्यांसाठीच्या मार्गाची (लेन) आवश्यकता आहे. सायकलचा प्रवास सुरक्षित आणि सुरळीत करण्यासाठी देशभरात दुचाकी मार्गाचे विस्तृत जाळे निर्माण करणे आवश्यक आहे. डेन्मार्क आणि नेदरलँड्ससारख्या देशांतील विविध शहरांत अशाप्रकारचे विस्तृत ‘बाइक- पाथ’ जाळे अस्तित्त्वात आहे. नेदरलँडमधील ‘फिएट्सपॅड’ (Fietspad) किंवा सायकल रस्ते दैनंदिन सायकलिंगसाठी दुकाने, घरे, स्टेशन, शाळा, ऑफिस अशा स्थळांना तार्किकरित्या जोडली आहेत.
खरं तर कोवीड -१९ ने सर्व जगाला‘तभी तो चलेगी’ उपक्रम राबवण्यास भाग पाडले आहे. या अनुषंगाने आतापर्यंत न्यूयॉर्कने आपल्या नेटवर्कमध्ये ४० मैलांची सायकल लेन जोडली आहे. तर बोगोटाने एका रात्रीत सायकलसाठी ७६ किमीचा रस्ता तयार केला आहे. दुसरीकडे ऑकलंडने तर १७ किमीची तात्पुरती दुचाकी- लेन तयार करण्यासाठी रस्त्याच्या बाजूची कार पार्किंग हटवली आहे. पादचारी व सायकलिंगला प्राधान्य देण्यासाठी मिलान शहरात ३५ किमीचा रस्ता तयार करण्याचे काम सुरु आहे. तर पॅरिस सध्या ६५० किमीचा पॉप- अप सायकल मार्ग तयार करत आहे. सायकलिंग आणि पादचारी मार्ग निर्माण करण्यासाठी ब्रिटनने २ अब्ज पाऊंडची गुंतवणूक करण्याचा निर्णय घेतला आहे. जगातील अनेक शहरांत एकतर तात्पुरते सायकलिंग लेन उभारले आहेत किंवा अस्तित्त्वात असलेल्या सायकलिंग लेनमध्ये वाढ करत आहेत.
बेंगलोर, तिरुअनंतपुरम, चेन्नई आणि नवी दिल्ली यांसारख्या शहरांमध्ये मोटार विरहीत आणि पर्यावरणास अनुकूल असे वाहतूक मार्ग तयार करण्याच्या दृष्टीने भरीव योजना आखली जात आहेत. कोवीडोत्तर काळाला भिडण्यासाठी आणि सायकलिंग अनुकूल प्रकल्प राबवण्यासाठी गृहनिर्माण आणि नगर विकास मंत्रालयाने ‘इंडिया सायकल 4 चेंज चॅलेंज’स्विकारले आहे. त्यासाठी पहिल्या टप्प्यात स्मार्ट सिटी अंतर्गत दहा शहरांची निवड केली आहे.