Pakistan Crisis : आर्थिक हलाखीमुळे पाकिस्तानचे अस्तित्व धोक्यात, श्रीलंकेसारखी परिस्थिती होणार?

पाकिस्तान दीर्घकाळापासून दहशतवाद, राजकीय अराजकता आणि आर्थिक संकटाने त्रस्त आहे. सध्या त्या देशाची आर्थिक स्थिती बिकट झाली आहे. पाकिस्तान दिवाळखोरीच्या उंबरठ्यावर पोहोचला आहे. अशा परिस्थितीत देश म्हणून त्याचे अस्तित्वही धोक्यात आले आहे. आता पाकिस्तान अयशस्वी राष्ट्राच्या श्रेणीत येणार का, असा प्रश्न निर्माण होतो.

नवी दिल्ली : भारताचा शेजारी देश पाकिस्तान दीर्घ काळापासून आर्थिक संकटाशी झुंजत आहे. पाकिस्तानची स्थिती श्रीलंकेसारखी होत आहे. तो जवळपास दिवाळखोरीच्या मार्गावर आहे. आर्थिक संकट आणि दहशतवादाशी झुंजणाऱ्या पाकिस्तानमध्ये सध्या राजकीय उलथापालथ सुरू आहे. इम्रान खान आणि शहबाज शरीफ एकमेकांवर लष्करशाहीचे आरोप करत आहेत. दुसरीकडे, नुकत्याच आलेल्या पुरामुळे बाधित क्षेत्र जवळपास दोन दशके मागे ढकलले गेले आहेत. या आव्हानांच्या पलीकडे पाकिस्तानमध्ये सध्या आशेचा काही किरण असेल तर तो म्हणजे फक्त परदेशातून मिळणारी मदत!

पाकिस्तानची आर्थिक स्थिती :पाकिस्तानची आर्थिक दुर्दशा आता कोणापासून लपून राहिलेली नाही. स्टेट बँक ऑफ पाकिस्तानचा परकीय चलन साठा जानेवारी 2022 मध्ये $16.6 अब्ज होता. आता तो $5.576 अब्ज इतका कमी झाला आहे. विश्लेषकांच्या मते, सध्याच्या परकीय चलनाच्या साठ्यानुसार पाकिस्तान केवळ तीन आठवड्यांसाठीच आयात करू शकेल. याशिवाय पाकिस्तानी चलनही डॉलरच्या तुलनेत खूपच कमकुवत झाले आहे. एका डॉलरची किंमत 227.8 पाकिस्तानी रुपया इतकी झाली आहे. गेल्या तीन महिन्यांत पाकिस्तानी रुपयाचे मूल्य डॉलरच्या तुलनेत 10 रुपयांनी घसरले आहे. अन्नधान्य महागाई दर प्रत्येक वर्षी 35.5 टक्क्यांनी वाढला आहे. तर डिसेंबरमध्ये पाकिस्तानमधील वाहतूक दर 41.2 टक्क्यांनी वाढले आहेत.

हेनले पासपोर्ट इंडेक्स : हेनले पासपोर्ट इंडेक्सने जारी केलेल्या नवीन रँकिंगनुसार, पाकिस्तानी पासपोर्ट हा जगातील चौथा सर्वात खराब पासपोर्ट आहे. 2022 च्या क्रमवारीत पाकिस्तानच्या स्थानात कोणताही बदल झालेला नाही. गेल्या वर्षी देखील पाकिस्तानी पासपोर्ट हा जगातील चौथा सर्वात खराब पासपोर्ट होता. या वर्षी पाकिस्तानचे रँकिंग 106 आहे. नव्या क्रमवारीत पाकिस्तानच्या खाली सीरिया, इराक आणि अफगाणिस्तान आहेत. पाकिस्तानी पासपोर्ट धारक व्हिसा फ्री किंवा व्हिसा ऑन अरायव्हलद्वारे 32 देशांमध्ये प्रवास करू शकतात.

उपासमारीचा धोका : वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरमने एक अहवाल प्रसिद्ध केला आहे. त्यानुसार पाकिस्तानला उपासमारीचा मोठा धोका आहे. नैसर्गिक आपत्ती आणि विस्कळीत होणारा पुरवठा यामुळे हा धोका आणखी वाढू शकतो, असा इशारा या अहवालात देण्यात आला आहे. जिओ न्यूजच्या अहवालानुसार, हवामान-संबंधित नैसर्गिक आपत्ती आणि पाकिस्तानचा विस्कळीत होणारा पुरवठा यामुळे लाखो लोकांच्या उपासमारीचे सध्याचे संकट आपत्तीजनक परिस्थितीत येऊ शकते. रुपयाचे घसरलेले मूल्य आणि वाढती महागाई यामुळे उपासमारीचा धोका आणखी वाढला आहे.

राजकीय गोंधळ : एप्रिल 2022 मध्ये तत्कालीन पंतप्रधान इम्रान खान यांना संसदेत अविश्वास ठरावाला सामोरे जावे लागले होते. विश्वासदर्शक ठरावापूर्वी इम्रान खान यांनी विरोधी पक्ष अमेरिका आणि पाकिस्तानी लष्कराच्या भडकावण्यावर काम करत असल्याचा आरोप केला होता. तेव्हापासून इम्रान खान सातत्याने निवडणुकीची मागणी करत आहेत. सोशल मीडियावर त्यांच्या बाजूने सतत प्रचार सुरू आहे. अलीकडच्या काही दिवसांत इम्रान खानच्या समर्थनार्थ अनेक रॅलीही काढण्यात आल्या होत्या. दुसरीकडे, पंतप्रधान शेहबाज शरीफ पाकिस्तानातील महागाईपासून सुटका करण्यात अपयशी ठरले आहेत. लवकरात लवकर निवडणुका घेण्याचा दबावही त्यांच्यावर वाढत आहे. इम्रान खान यांचे सरकार पाडण्यासाठी शाहबाज शरीफ यांचा पक्ष पीएलएम-एन आणि बिलावल भुट्टो झरदारी यांचा पक्ष पीपीपी यांच्यात करार झाला आहे. मात्र हा करार पुढील निवडणुकीपर्यंत टिकेल का? या प्रश्नाचे उत्तर भविष्यातच कळेल. पाकिस्तानचे संपूर्ण राजकारण लष्कराच्या हेतूवर अवलंबून आहे. या वेळेस ते कोणाची बाजू घेतात हे पाहणे उत्सुकतेचे ठरणार आहे.

दहशतवादाची छाया : पाकिस्तानात अनेक दहशतवादी संघटना सक्रिय आहेत. तेहरीक-ए-तालिबान (TTP) बलुचिस्तान आणि खैबर पख्तूनख्वा प्रांतात सक्रीय आहे. याने गेल्या काही काळात आपले हल्ले तीव्र केले आहेत. या सर्व कामात अफगाणिस्तानची तालिबान राजवट त्यांना मदत करत आहे. दहशतवाद हे आता पाकिस्तानसमोरील मोठे आव्हान बनले आहे. टीटीपीही राजकीय पक्षांवर हल्ला करण्यास मागेपुढे पाहत नाही. कारण त्यांनाही पाकिस्तानात इस्लामिक राजवट हवी आहे.

अयशस्वी राज्य म्हणजे काय? : अयशस्वी राज्य म्हणजे एक सरकार जे सार्वभौम राष्ट्राची मूलभूत कार्ये आणि जबाबदाऱ्या पार पाडण्यात अपयशी ठरते. जसे की लष्करी संरक्षण, कायद्याची अंमलबजावणी, न्याय, शिक्षण किंवा आर्थिक स्थिरता, क्षेत्रीय राज्यांच्या सामान्य वैशिष्ट्यांमध्ये चालू असलेला नागरी हिंसाचार, भ्रष्टाचार, गुन्हेगारी, गरिबी, निरक्षरता आणि ढासळणारी पायाभूत सुविधा यांचा समावेश होतो. एखादे राज्य नीट चालत असले तरी त्याची विश्वासार्हता आणि लोकांचा विश्वास गमावला तर ते अयशस्वी राज्य होऊ शकते.

हेही वाचा :Protest in POK: पाकव्याप्त काश्मिरात मोठे आंदोलन.. गिलगिट- बाल्टिस्तानला भारतात सामील करण्याची मागणी