हैदराबाद -साहित्य विश्वच नाही तर समाजातही आपली एक वेगळी ओळख निर्माण करणारे अनिल अवचट यांचे कार्य फक्त सामाजिक क्षेत्रापुरतेच मर्यादित नाही. रोजच्या जगण्यात नावीन्य शोधणे हा त्यांचा हातखंडा. या अशा हरहुन्नरी लेखक, पत्रकार डॉ. अनिल अवचट यांचे आज गुरूवारी निधन झाले. त्यांच्या निधनाने अवघा महाराष्ट्र हळहळला. यानिमित्ताने 'ईटीव्ही भारत' कडून वाहिलेली श्रध्दांजली...
अनिल अवचट यांचा जन्म पुण्यातील ओतूरमध्ये झाला. त्यांनी एम.बी.बी.एस ची पदवीही पुण्यातील बी. जे. मेडिकल कॉलेजमधून घेतली. आपल्या महाविद्यालयीन जीवनातही त्यांनी अनेक चळवळींमध्ये भाग घेतला. अवचट यांनी भटक्या जमाती, वेश्या आणि अनेक सामाजिक प्रश्नांवर भरपूर लिखाण केलं आहे. अनिल अवचट यांचे बहुआयामी व्यक्तिमत्त्व त्यांनी केलेल्या विविध प्रकारच्या कामांमधून दिसून येतं.
साधी आणि वास्तववादी लेखनशैली
अनिल अवचट हे वास्तववादी लेखनशैलीमुळे अधिक लोकप्रिय झाले. विशेष म्हणजे त्यांची शैली साधी, सरळ आणि अलंकृत होती. अवचट हे उत्तम लेखक होते. पण त्याचा गाभा सामाजिक कार्यकर्त्यांचा होता. त्यामुळेच त्यांनी मुक्तांगण संस्थेची स्थापना केली होती. मुक्तांगणचे संस्थापक आणि व्यवस्थापक म्हणून जबाबदारी सांभाळली. व्यसनाधीनता, त्याची पूर्वस्थिती आणि परिणाम आणि व्यक्तीची अगतिकता या विषय पुस्तकांच्या केंद्रस्थानी असे. त्यांनी आपले पहिले पुस्तक ‘पूर्णिया’ हे प्रसिद्ध केलं होतं, तेव्हापासून त्यांनी अनेक सामाजिक प्रश्नांवर लिखाण केलं. त्यांची ३८ हून अधिक पुस्तके प्रकाशित झाली. 'शिकविले ज्ञानी', 'आपाले', 'जीवभावाचे', 'सृष्टीत हे उल्लेखनीय काम ही पुस्तके लिहीली. आणि काही इंग्रजी आणि हिंदीत अनुवादही केले आहेत. त्यातही वैद्यकीय व्यवसाय आणि पुनर्वसन प्रयत्न या दोन्हींमध्ये चर्चा आणि मुलाखती केल्या आहेत.
मुक्तांगणचा जन्म
समान ध्येय आणि विचारानी प्रेरित झालेली दोन लोक एकत्र येऊन इतिहास घडवतात. असेच काहीसे अवचट दांपत्याच्या बाबतीत झाले. व्यसनाधीनांचे पुनर्वसन झाल्यापासून त्यांना आरोग्य सुविधेत डावलले जायेच हे त्यांच्या लक्षात आले. यातूनच मुक्तांगणचा जन्म झाला. अनिल अवचटांची पत्नीशी झालेली भेटही हीसुध्दा अत्यंत रंजक कहाणी आहे. ते त्यांनी अनेक मुलाखतीतूनही सांगितलेली आहे. सुनंदा (पूर्वाश्रमीची अनिता) डॉक्टरकीचा अभ्यास करत होती. ठाण्यातून आलेल्या आणि व्यसनावर स्पेशलायझेशन करण्यासाठी आल्या होत्या. अनिता सोहोनी यांनी ठाण्यातील मेंटल हॉस्पिटलमध्ये काम केले होते. तेथे त्यांची भेट झाली.