मुंबई - असे म्हटले जाते की, शरद पवारांच्या राजकारणाची खात्री आपल्याला कधीच देता येत नाही. 'पवारांचं पुढचं पाऊल नेमकं काय असेल?' याबाबत कोणालाही खात्री देता येणार नाही. याचे कारण, शरद पवार हे नेहमीच त्यांच्या नवनव्या रणनीतीने सर्वांना आश्चर्यचकित करत असतात. परंतु त्यांच्या या भूमिका बदलण्याच्या स्वभावामुळे आणि राजकारणात धक्कातंत्राचा वापर करण्याच्या प्रवृत्तीमुळे, त्यांच्या सोबत असणारे लोकही त्यांना, विश्वासघात करणारा राजकारणी किंवा बेभरवशाचा राजकारणी, असे म्हणतात. याला कारणीभूत असे काही प्रसंग शरद पवारांच्या पन्नास वर्षांच्या राजकीय कारकिर्दीत असलेले आपल्याला पाहायला मिळतात.
हेही वाचा... काँग्रेसने उमेदवारी दिलेले 'हे ' माजी मंत्री पुन्हा गाठणार का विधानसभा?
पहिला 'विश्वासघात' की, सत्तेचा तिर..!
शरद पवार यांनी 1978 मध्ये वयाच्या 38 व्या वर्षी महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री म्हणून शपथ घेतली तेव्हा सर्वात तरुण मुख्यमंत्री म्हणून त्यांना देशभर ओळखले गेले. मात्र त्याही अगोदर एका घटनेमुळे त्यांच्या नावाची देशभर चर्चा झाली होती. ती म्हणजे, १९७८ साली त्यांनी स्वतः सरकारमध्ये मंत्री असलेल्या मुख्यमंत्री, वसंतदादा पाटील यांचे सरकार पाडून पुरोगामी लोकशाही दलाचे (पुलोद) सरकार स्थापन केले होते.
नेमकं काय घडलं होतं..?
1978 सालच्या विधानसभा निवडणुकीत महाराष्ट्रात दोन्ही काँग्रेसने (रेड्डी काँग्रेस आणि इंदिरा काँग्रेस) स्वतंत्रपणे निवडणुका लढल्या होत्या. आणीबाणीमुळे इंदिरा गांधींवरील जनतेचा राग कमी झालेला नव्हता. याचा फटका इंदिरा काँग्रेसला बसला, तसाच तो रेड्डी काँग्रेसलाही बसला. परिणामी जनता पक्षाने 99 जागांसह महाराष्ट्रात घवघवीत यश मिळवले आणि इंदिरा काँग्रेसला 62, तर रेड्डी काँग्रेसला 69 जागा मिळाल्या. यानंतर मतदानातून राजकीय वास्तव पाहून दोन्ही काँग्रेसने एकत्र सरकार बनवले. त्यावेळी वसंतदादा पाटील, शरद पवार हे रेड्डी काँग्रेसमध्ये होते. समझोता झाल्यानंतर वसंतदादा पाटील हे मुख्यमंत्री, इंदिरा काँग्रेसचे नासिकराव तिरपुडे हे उपमुख्यमंत्री बनले. यावेळी शरद पवार यांना कॅबिनेट मंत्री पद देण्यात आले होते.
पक्षफुटीतून बनलेल्या दोन पक्षांनी एकत्रीत सरकार चालवण्याचा हा प्रयोग राज्यात सुरू असताना त्यांच्यात अंतर्गत धुसफूस वाढत होती. याचा परिणाम म्हणून वसंतदादा सरकारमधून बाहेर पडत 40 आमदार घेऊन शरद पवारांनी काढता पाय घेतला. शरद पवार सरकारमधून बाहेर पडले खरे, मात्र ते स्वस्थ बसले नाहीत. त्यांनी स्वतः स्थापन केलेल्या 'समाजवादी काँग्रेस', जनता पक्ष, शेकाप आणि कम्युनिस्ट पक्ष यांना घेऊन राज्यात पहिले बिगर काँग्रेस सरकार स्थापन केले.
हेही वाचा... माझ्या काकांनी एका झटक्यात कर्जमाफी केली...अजित पवारांचा विरोधकांना टोला
पुलोदची स्थापना करून शरद पवार वयाच्या 38 व्या वर्षी राज्यातील तरुण मुख्यमंत्री बनले. मात्र पवारांच्या या कृतीने तत्कालीन वसंतदादांचे सरकार पडले. यामुळे 'शरद पवारांनी वसंतदादांच्या पाठीत खंजीर खुपसला', असा प्रचार तत्कालीन नेत्यांनी करायला सुरुवात केली. शरद पवारांची प्रतिमा विश्वासघातकी राजकारणी अशी बनवण्यास सुरुवात केली. तसे पाहता पवारांच्या या पुलोदच्या प्रयोगाला यशवंतरांवाचा गुप्त पाठिंबा होता, असे बोलले जाते., मात्र आज इतक्या वर्षांनंतरही पवारांवर असलेला हा शिक्का तसाच कायम आहे.
शरद पवारांची सर्वात मोठी ताकद म्हणजे, आजवर त्यांच्यावर विश्वासघात करणे, साथ सोडणे अशा टीका सतत होत राहिल्या. मात्र त्यांच्या राजकीय आणि लोकप्रियतेच्या मार्गावर या टीका कधी आड आल्या नाहीत. अवघ्या पावणे दोन वर्षे चाललेल्या शरद पवारांच्या पुलोद सरकारने महाराष्ट्राच्या राजकीय आणि सामाजिक जीवनावर दूरगामी परिणाम करणारे निर्णयही घेतले. स्वत: ला एक कुशल, चतुर राजकारणी आणि सक्षम प्रशासक म्हणून त्यांनी सिद्ध केले. शेतकऱ्यांना पहिल्यांदा केलेली कर्जमाफीची घोषणा, शेतमजुरांच्या पगारामध्ये केलेली वाढ, असे काही निर्णय त्यांनी घेतले, जे राज्यातील जनतेला आवडले.
हेही वाचा... रोहित पवारांबाबत 'या' गोष्टी तुम्हाला माहित आहेत का?
पवारांचा आणखी एक धक्का ... काँग्रेस वापसी
शरद पवार यांनी आपल्या राजकारणात आणखी एक मोठा धक्का तेव्हा दिला, जेव्हा त्यांनी त्यांचा समाजवादी पक्ष इंदिरा काँग्रेसमध्ये विलीन करून टाकला. 1978 ला वसंतदादा सरकारमधून बाहेर पडल्यानंतर शरद पवार यांनी आपल्या सोबत आलेल्या अनेक सहकाऱ्यांसोबत मिळून 'समाजवादी काँग्रेस' पक्षाची स्थापना केली होती. त्यावेळी पवारांसोबत शंकरराव चव्हाण, सुशीलकुमार शिंदे, दत्ता मेघे, सदानंद वर्दे, भाई वैद्य यांच्यासारखे नेतेही होते. मात्र इंदिरा काँग्रेसला विरोध करत वसंतदादा सरकारमधून बाहेर पडलेल्या पवारांनी 1985 साली जेव्हा इंदिरा गांधींच्या मृत्यूनंतर आपला समाजवादी काँग्रेस मुळ काँग्रेसमध्ये विलीन करण्याचे ठरवले, तो पर्यंत त्यांच्या सोबत असलेल्या अनेकांना या गोष्टीची कल्पनाही नव्हती. यामुळे सोबतच्या सहकाऱ्यांनाही 'ताकास तूर लागून न देणारा, धुर्त राजकारणी' अशी पवारांच्या सहकाऱ्यांची मते येत होती.
तसे पाहता इंदिरा गांधी आणि त्यांच्या राजकारणावर टीका करणारे शरद पवार हे इंदिरा गांधींच्या हत्येनंतरच काँग्रेसमध्ये सहभागी झाले होते. 1984 साली इंदिरा गांधींची हत्या झाल्यानंतर देशात आलेल्या सहानुभूतीच्या लाटेतही राज्यात शरद पवारांच्या काँग्रेस (s) ची कामगीरी चांगली होती. पण राजकारणाच्या पाच पावले पुढे जात विचार करणाऱ्या, पवारांनी आपल्या मुळ शैलीला अनुसरून तडक निर्णय घेत, आपला पक्ष काँग्रेसमध्ये सामिल करण्याचे ठरवले.
हेही वाचा... ईडीने पवारांना नोटीस दिलीच नव्हती; अर्थमंत्री मुनगंटीवारांचा खुलासा
खरे तर 1978 च्या पुलोद सरकारच्या प्रयोगानंतर महाराष्ट्राचा जनतेतही शरद पवार हे, आंध्रप्रदेशचे नेते एन. टी. रामाराव यांच्या सारखे इंदिरा विरोधी राजकारण करत एक प्रमुख प्रादेशिक पक्ष म्हणून उदयास येतील, असे वाटले होते. काँग्रेसला एक आव्हान म्हणून ते उभे राहतील अशी अपेक्षा होती. मात्र पवारांच्या योजना वेगळ्या होत्या. कारण इंदिरा काँग्रेसमध्ये सहभागी झाल्यानंतर पवार हे पुढील १२ वर्षे काँग्रेसमध्ये राहिले. या दरम्यान ते दोनदा मुख्यमंत्री झाले आणि नरसिंह राव यांच्या सरकारमध्ये दिल्लीत केंद्रीय मंत्रीही झाले.
1978 ची पुनरावृत्ती
शरद पवारांच्या आयुष्यातील सर्वात मोठा टर्निंग पॉईंट म्हणजे 1999 ची राष्ट्रवादी काँग्रेसची केलेली स्थापना. 1999 मध्ये पवार यांनी 1978 प्रमाणे सरकारमधून बाहेर पडत नव्या पक्षाची स्थापना केली. 1998 साली पवार हे लोकसभेचे विरोधी पक्षनेते होते. त्यावेळी पवार हे सोनिया गांधी यांच्या काँग्रेस पुनरागमनासाठी स्वतः प्रयत्नशील होते. मात्र काही कालावधीनंतर काँग्रेस अंतर्गत सोनिया यांचे वाढते प्रस्थ पाहता ते अस्वस्थ झाले होते. यातच 1999 ला ते काँग्रेसकडून स्वतः पंतप्रधान पदाच्या उमेदवारीसाठी इच्छुक होते. मात्र सोनिया गांधी यांचे नाव पुढे येऊ लागल्याने त्यांनी, ' सोनिया यांचे मुळ परदेशी असण्याचा मुद्दा' पुढे करत काँग्रेसला रामराम ठोकला. यानंतर आपण पुन्हा काँग्रेसमध्ये जाऊ शकत नाही, हे स्पष्ट झाल्यावर त्यांनी 25 मे 1999 ला राष्ट्रवादीची स्थापना केली.