मुंबई - माहिती आणि तंत्रज्ञानाच्या युगात कॉम्प्युटर आणि मोबाईलवरून संदेश वहन काही सेकंदात जगाच्या कानाकोपऱ्यात करता येते. मात्र प्रगत आणि अद्यावत तंत्रज्ञान प्रणाली उपलब्ध असली तरी आजही महत्वाची कागदपत्रे, पेन्शन पोहोचवण्याचे काम पोस्ट ऑफिसच्या माध्यमातून पार पाडले जात आहे. नागरिकांकडूनही पोस्टाच्या सेवेला मोठ्या विश्वासाने पसंती दिली जाते. आपल्या सेवेतून लोकांच्या विश्वास संपादन करणाऱ्या पोस्टल सेवेचा 9 ऑक्टोबर हा स्थापना दिवस. हा दिवस जागतिक टपाल दिन किंवा 'वर्ल्ड पोस्ट डे' हा जगभरातून साजरा केला जातो. त्या निमित्ताने राज्यात 11 ते 17 ऑक्टोबर या कालावधीत स्वातंत्र्याचा अमृत महोत्सव साजरा केला जाणार आहे, अशी माहिती मुंबईचे मुख्य पोस्ट मास्टर जनरल एच. सी. अग्रवाल यांनी दिली.
युनिवर्सल पोस्टल युनियन -
युनिवर्सल पोस्टल युनियन (युपीयु) ची उभारणी करण्यासाठी 1874 मध्ये स्विर्झलंडची राजधानी 'बर्न' येथे 22 देशांनी मिळून करारावर सही केली होती. 1 जुलै 1876 ला भारत 'युनिवर्सल पोस्टल युनियन' चा सदस्य होणारा पहिला आशियाई देश ठरला. टोकियोत 1969 मध्ये आयोजित केल्या गेलेल्या संमेलनात जागतिक टपाल दिनाची घोषणा करण्यात आली होती. पोस्टाच्या कामाची माहिती व्हावी, जनजागृती होवून पोस्टाचे महत्व वाढीस लागावे यानिमित्ताने 9 ऑक्टोबरपासून 'पोस्टल विक' पाळला जातो.
1774 मध्ये कोलकाता येथे मुख्य पोस्ट ऑफिस -
आपल्या देशात 18 व्या शतकाआधीपासून टपाल सेवा सुरू होती. 1766 मध्ये लॉर्ड क्लाइव यांनी स्थापन केलेल्या टपाल व्यवस्थेचा विकास वारेन हेस्टिंग्स यांनी 1774 मध्ये कोलकत्ता येथे मुख्य पोस्ट ऑफिस सुरू करून केला. चेन्नई मधील जनरल पोस्ट ऑफिस 1786 मध्ये तर मुंबई जनरल पोस्ट ऑफिस 1793 मध्ये सुरू करण्यात आले. आपला देश स्वतंत्र झाला तेव्हा देशात 23,344 पोस्ट ऑफिस होती. त्यापैकी 19,184 पोस्ट ऑफिस ग्रामीण विभागात तर 4,160 पोस्ट ऑफिस शहर विभागात होती. भारतात सध्या एकूण 1,55,531 पोस्ट ऑफिस आहेत. भारत हा सर्वात मोठा पोस्टल नेटवर्क बनला आहे. महाराष्ट्रात 23784 पोस्ट ऑफिस असून त्यामध्ये सुमारे 37 हजार पोस्टमन व कर्मचारी काम करत आहेत.
टपाल तिकिटांचा इतिहास -