हैदराबाद - निजाम शासकांकडून स्थानिक भाषांच्या दडपशाहीमुळे चळवळ निर्माण झाली ज्याचा पराकाष्ठा हैदराबादच्या विलीनीकरणात ( Merger of Hyderabad ) झाला. औरंगाबाद, 16 सप्टेंबर (PTI) शाळांमध्ये शिक्षणाचे माध्यम म्हणून उर्दू लादणे आणि हैदराबादच्या निजाम शासकांनी तेलगू, मराठी आणि कन्नड यांसारख्या स्थानिक भाषांचे दडपण सुरू केले. एका स्वातंत्र्यसैनिकाने आठवण करून दिली की, रियासत भारताशी जोडण्यापर्यंत पोहोचलेली चळवळ. 'ऑपरेशन पोलो' नावाच्या लष्करी कारवाईनंतर हैदराबादचे पूर्वीचे संस्थान 17 सप्टेंबर 1948 रोजी भारत संघाचा भाग बनले. ( What Is Hyderabad Liberation Day Know History )
हैदराबाद राज्यात तीन भाषिक विभागांची लोकसंख्या- केंद्र सरकारने अलीकडेच 'हैदराबाद राज्य मुक्ती'ची ७५ वर्षे पूर्ण करण्यासाठी वर्षभर उत्सव आयोजित करण्याचा निर्णय घेतल्याने हा दिवस केंद्रस्थानी आला आहे. पूर्वीच्या हैदराबाद राज्यामध्ये सध्याच्या तेलंगणा, कर्नाटक राज्याचा काही भाग समाविष्ट होता. महाराष्ट्रातील मराठवाडा प्रदेश. दख्खनच्या पठारावर वसलेल्या हैदराबाद राज्यात तेलगू, कन्नड आणि मराठी या तीन भाषिक विभागांची लोकसंख्या होती. तेथील बहुसंख्य लोकसंख्या हिंदू असताना, त्यांच्यावर मुस्लिम शासकाचे शासन होते. 1724 मध्ये कमर-उद्दीन खान (निजाम-उल-मुल्क) यांनी राज्याची स्थापना केली होती. हैदराबाद मुक्ती दिनाच्या वर्धापन दिनाच्या पूर्वसंध्येला पीटीआयशी बोलताना 94 वर्षीय स्वातंत्र्यसैनिक भगवानराव देशपांडे यांनी संघर्ष कसा सुरू झाला याची आठवण करून दिली.
असा सुरू झाला संघर्ष -"निजामाच्या अधिपत्याखालील क्षेत्र जरी विस्तीर्ण असले तरी, राज्याविरुद्धच्या संतापाचा प्रवाह तेलंगणा, मराठवाडा, कर्नाटक या भागात सारखाच होता. निजामाच्या राजवटीत तेलुगू, मराठी आणि कन्नड भाषांचे दडपण सुरू होते आणि तेथूनच संघर्ष सुरू होता. ते म्हणाले शाळांमध्ये शिक्षणाचे माध्यम उर्दू असल्याने, लोकांनी मातृभाषेतून शिक्षण द्यावे असा आग्रह धरला. यातून भाषांसाठी काम करणाऱ्या संस्थांचा उदय झाला. त्यानंतर 1938 मध्ये हैदराबाद स्टेट काँग्रेसची स्थापना झाली ज्याने या संघर्षाला राजकीय व्यासपीठावर नेले. यासोबतच रोजगारातील असमतोल, संस्कृती यासह इतर समस्याही उपस्थित झाल्याची आठवण देशपांडे यांनी सांगितली.
निजामाला हैदराबादचे राज्यप्रमुख बनवण्यात आले - हैदराबाद राज्य काँग्रेसने राज्यातून सरंजामशाहीचा नायनाट करण्याची हाक दिली होती, ते पुढे म्हणाले. देशपांडे यांनी हैद्राबाद राज्य काँग्रेस लोकांना शस्त्रास्त्र प्रशिक्षण देत असल्याची आठवण करून दिली. सीमावर्ती भागात आणि सुमारे 10,000 लोकांना शस्त्रास्त्र प्रशिक्षण दिले," तो म्हणाला. मध्य प्रदेशचे तत्कालीन मुख्यमंत्री रविशंकर शुक्ला आणि गृहमंत्री द्वारका प्रसाद मिश्रा यांनी हैदराबाद राज्य काँग्रेसला जबलपूर येथून शस्त्रे मिळविण्यात मदत केली होती. 17 सप्टेंबर 1948 रोजी निजामाच्या राज्याविरुद्धची पोलिस कारवाई संपुष्टात आली असतानाही, राजकीय हालचाली सुरू होत्या. अजूनही चालू आहे. त्यानंतर निजामाला हैदराबादचे राज्यप्रमुख बनवण्यात आले. त्यांना कोणतेही अधिकार नसले तरी ते 1956 पर्यंत या पदावर राहिले. परंतु राज्य काँग्रेसने निजामाला पदच्युत करण्याची मागणी केली. असे नॉनजेनेरियन स्वातंत्र्यसैनिक म्हणाले. धार्मिक वैमनस्य टाळण्यासाठी काँग्रेसने राज्यातील सर्वसामान्यांकडून शस्त्र काढून घेतले. यासाठी, प्रदेश काँग्रेसने लोकांना आवाहन करण्यासाठी मोहीम हाती घेतली, ते म्हणाले. निजामाने हैदराबादचा ताबा घेतल्यानंतर एक वर्षाहून अधिक काळ 24 नोव्हेंबर 1949 रोजी विलयीकरणाच्या पत्रावर स्वाक्षरी केली. या काळात राज्यातील इमारतींवर निजामाचा झेंडा फडकत राहिला, असे देशपांडे यांनी सांगितले.
